Coraz częstszą diagnozą stawianą w gabinetach lekarskich jest zespół jelita drażliwego (IBS – Irritable Bowel Syndrome; jelito drażliwe). Jest to choroba przewlekła, która choć nie jest bardzo niebezpieczna dla zdrowia, to istotnie pogarsza jakość życia. Jakie są objawy zespołu jelita drażliwego? Co powoduje tę chorobę? Jak ją diagnozować i leczyć?
IBS to choroba dotycząca przewodu pokarmowego związana z jego nieprawidłowym funkcjonowaniem. Należy do grupy chorób czynnościowych, co oznacza, że nie widać nieprawidłowości w budowie narządów, a nie pracują one prawidłowo. Przyczyna nie jest znana. Na pojawienie się schorzenia najprawdopodobniej składa się wiele czynników, m.in.: wzmożenie odczuwania bólu z narządów wewnętrznych, zaburzenia składu mikroflory jelitowej i wzmożone reagowanie na stres (zaburzenia regulacji tzw. osi mózg-jelito). U nawet 90 proc. chorych współistnieją zaburzenia psychiczne (np. zaburzenia lękowe, depresja). Częściej chorują kobiety. [1]
Główny objaw zespołu jelita drażliwego to ból brzucha. Pacjenci opisują go w różny sposób – najczęściej jako ostry lub kurczowy. Może występować w każdej okolicy brzucha, ale najczęściej pojawia się w podbrzuszu i lewym dole biodrowym. Co ciekawe, ból brzucha prawie nigdy nie wybudza w nocy, a nocne dolegliwości występują u tych pacjentów, którzy dodatkowo zmagają się z bezsennością.
Kolejnym objawem są zaburzenia rytmu wypróżnień. Może wystąpić biegunka, zaparcie lub oba. Pozostałe objawy, które mogą się pojawić w przebiegu IBS to: wzdęcie brzucha, nudności, wymioty, zgaga, obecność śluzu w kale, zaburzenia miesiączkowania, częstomocz, zaburzenia nastroju, lęk, stany depresyjne, ból głowy i uczucie zmęczenia.
Charakterystyczną cechą tej choroby jest jej przewlekły przebieg i zmienność nasilenia objawów. Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego mogą ustępować i pojawiać się po jakimś czasie. [1], [2]
Jak w przypadku diagnostyki wszystkich chorób, pierwszym etapem jest zebranie dokładnego wywiadu od pacjenta. Lekarz zapyta Cię o Twoje dolegliwości, ich charakter oraz nasilenie. Zada Ci również pytania o inne Twoje choroby oraz o historię chorób w rodzinie. Lekarz może dodatkowo zlecić do wykonania podstawowe badania laboratoryjne z krwi, USG jamy brzusznej, test na tolerancję laktozy czy próbę zastosowania diety bezmlecznej. U niektórych pacjentów, zwłaszcza starszych lub z obciążającym wywiadem, może być konieczne przeprowadzenie gastroskopii lub kolonoskopii.
Żeby lekarz mógł postawić ostateczne rozpoznanie, musi być spełnione kilka warunków. Objawem koniecznym do postawienia diagnozy jest obecność nawracającego bólu brzucha, który po raz pierwszy wystąpił ponad pół roku wcześniej i w ostatnich trzech miesiącach występował średnio przez minimum jeden dzień w tygodniu. Dodatkowo muszą być spełnione minimum dwa z trzech poniższych kryteriów:
Bardzo ważne przy stawianiu diagnozy jest jednoczesne wykluczenie innych chorób. Objawy alarmowe, które wskazują na konieczność dalszego szukania przyczyn zgłaszanych przez chorego dolegliwości to m.in.: niezamierzona utrata masy ciała, anemia, gorączka, krew w stolcu oraz nowotwory i choroby zapalne jelit w wywiadzie rodzinnym. [1], [2]
Przez złożoność objawów choroby oraz brak konkretnej przyczyny dolegliwości niezwykle istotna jest współpraca na linii pacjent-lekarz. Do pacjenta z IBS powinno się podejść holistycznie i przez cały czas trwania terapii należy go wspierać. Działania, które mogą pomóc w ustąpieniu przykrych objawów chorobowych, można podzielić na pozafarmakologiczne i farmakologiczne.
Bardzo ważna jest zmiana diety. Istnieje szereg zmian, które można wprowadzić do codziennego jadłospisu i które pomogą w walce z objawami IBS. Zalecane jest zwiększenie ilości błonnika rozpuszczalnego w diecie. Pokarmy, które go zawierają, to np. otręby owsiane, kasza jęczmienna oraz owoce i warzywa. Warto unikać pokarmów wzdymających, czyli m.in. fasoli, brukselki czy kapusty. Również potrawy z dużą zawartością węglowodanów mogą wywoływać wzdęcia, więc ich spożycie także powinno być ograniczone do minimum. Pamiętaj, żeby spożywać posiłki regularnie. Lepiej jeść mniejszymi porcjami, a częściej. Dieta dla osoby z IBS powinna być dobrze zbilansowana i zawierać chude mięso, chude ryby i nabiał o niskiej zawartości tłuszczu. Pamiętaj o odpowiednim nawadnianiu organizmu – wypijaj minimum 2 litry wody dziennie. Unikaj jedzenia w pośpiechu. Korzyści przynosi także ograniczenie picia alkoholu i kawy.
Zespół jelita drażliwego często współwystępuje z zaburzeniami psychicznymi – stąd możliwe, że lekarz rodzinny zaleci konsultację z psychologiem lub psychoterapeutą. Tego typu wsparcie jest niezwykle ważne, ponieważ odpowiednio dobrana terapia psychologiczna może pomóc w walce z lękiem lub objawami depresji, które nierzadko towarzyszą IBS i nasilają objawy brzuszne. Terapia pozwala także na wypracowanie mechanizmów radzenia sobie ze stresem.
Może się to wydawać niecodzienne, ale we wszystkich postaciach choroby lekami pierwszego rzutu są leki przeciwdepresyjne, np. amitryptylina i citalopram. Te leki wpływają na zaburzoną w IBS oś mózg-jelito i łagodzą dolegliwości bólowe w chorobie. Poza tym u wszystkich pacjentów z jelitem drażliwym zalecane są leki, które działają rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, np. drotaweryna.
Jeśli u Ciebie dominującym objawem choroby, poza bólem brzucha, jest zaparcie, to możliwe, że ulgę przyniosą leki przeczyszczające. Zalecana jest również ryfaksimina – lek przeciwbakteryjny, który poprawia pracę mikroflory jelitowej. Jeśli dokucza Ci biegunka, to miej w domowej apteczce leki przeciwbiegunkowe, np. loperamid. Do łagodzenia wzdęć zastosuj preparat na wzdęcia zawierający symetykon. [1]–[4]
Wpływ zespołu jelita drażliwego na układ trawienny jest złożony, a postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne nie należą do najłatwiejszych. Ważna jest świadomość tego, że choroba, choć ma wiele uciążliwych objawów, to nie stanowi zagrożenia dla życia. Dobra współpraca z lekarzem oraz zmiana stylu życia i odpowiednia farmakoterapia mogą znacznie poprawić jakość życia osób z IBS.
Bibliografia:
[1] „Zespół jelita drażliwego”. Dostęp: 26 wrzesień 2023. [Online]. Dostępne na: http://www.mp.pl/social/chapter/B16.II.4.14.
[2] K. Adrych, „Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych”, Varia Medica, t. 3, nr 2, Art. nr 2, 2019.
[3] W. D. Chey, E. D. Shah, i H. L. DuPont, „Mechanism of action and therapeutic benefit of rifaximin in patients with irritable bowel syndrome: a narrative review”, Therap Adv Gastroenterol, t. 13, s. 1756284819897531, 2020, doi: 10.1177/1756284819897531.
[4] A. Pietrzak i in., „Guidelines on the management of irritable bowel syndrome”, pg, t. 13, nr 4, s. 259–288, 2018, doi: 10.5114/pg.2018.78343.
Źródło: artykuł parntera
