Astronomowie poinformowali o odkryciu drugiego w historii systemu planetarnego, w którego centrum zamiast jednej gwiazdy, jak w naszym Układzie Słonecznym, znajdują się dwa słońca, a wokół nich krążą co najmniej dwie planety. Podobne obiekty są nazywany mianem Tatooine, co wzięło się od planety z „Gwiezdnych Wojen”, która okrąża właśnie układ podwójny.
W centrum układu TOI-1338, który znany jest również pod nazwą BEBOP-1, znajduje się gwiazda podwójna. Jest to właściwie układ dwóch gwiazd krążących wokół wspólnego środka masy. Grupa naukowców pod kierunkiem uczonych z University of Birmingham zidentyfikowała w systemie dwie planety. Są to planety tzw. okołopodwójne, czyli okrążające oba składniki gwiazdy podwójnej. Z ich powierzchni można by oglądać dwa wschody oraz dwa zachody słońca, jak na rodzinnym świecie rodu Skywalkerów z „Gwiezdnych Wojen” - planecie Tatooine.
Opis i rezultaty badań ukazały się na łamach pisma „Nature Astronomy” (DOI: 10.1038/s41550-023-01948-4).
W kosmosie systemy podwójne bynajmniej nie są czymś rzadkim. Przeciwnie, jest ich naprawdę dużo. Natomiast zrozumienie tego, jak w takich systemach odnajdują się planety, wciąż stanowi dla nas wyzwanie i wymaga zdobycia znacznie większej wiedzy. Świetną okazją jest w tym kontekście system TOI-1338, czy też BEBOP-1.
Generalnie również w gwiezdnych układach podwójnych mogą istnieć planety. Jednakże zazwyczaj światy okrążają jeden ze składników gwiazdy podwójnej, a pole grawitacyjne drugiego składnika, przeważnie znacznie oddalonego od pierwszego, oddziałuje na planety jedynie w niewielkim stopniu.
I właśnie pod tym względem układ TOI-1338/BEBOP-1 jest diametralnie inny. Nie tylko bowiem istnieją w nim planety, ale krążą one wokół obu gwiazd jednocześnie. Do pewnego momentu wątpiono nawet czy coś takiego w ogóle może istnieć, ponieważ ewolucja takiego systemu nieuchronnie musiałaby prowadzić do tego, że działające w takim układzie siły musiałyby doprowadzić do wyrzucenia takiej planety w przestrzeń międzygwiezdną.
Jak dotąd udało się odkryć zaledwie 12 podobnych systemów podwójnych, przy czym tylko w przypadku jeszcze jednego z nich występuje w nim więcej niż jedna planeta.
Z odkryciem dwóch planet krążących w tym systemie związana jest ciekawa historia. Przede wszystkim było to możliwe dzięki kosmicznemu teleskopowi TESS. To za jego pomocą odkryto pierwszą z planet, oznaczoną jako TOI-1338b. Została ona dostrzeżona przez studenta, który dopiero trzeci dzień był na stażu w NASA. Jednakże możliwości TESS są ograniczone. Naukowcy za przy pomocy obserwatorium stwierdzili obecność planety i ustalili jej orbitę, ale niestety nie udało się określić jej masy.
Postanowiono zatem wypełnić tę lukę. Posłużono się przy tym metodą pomiaru prędkości radialnych. Jednak i w tym przypadku uczeni ponieśli porażkę, bo nie udało się ustalić masy odkrytej planety - oddziaływanie dwóch gwiazd za bardzo komplikuje tu sytuację. Jednak praca badaczy nie poszła na marne, bo przy okazji pomiarów natrafiono na kolejną planetę w tym układzie, którą nazwano BEBOP-1c. W jej przypadku ustalenie masy powiodło się.
Planeta ta znajduje się w około dwukrotnie większej odległości od swoich słońc, niż TOI-1338b. Okrążenie ich zajmuje jej 215 dni. Jest też zdecydowanie większa od towarzyszki. Jej masa jest 65 razy większa od masy Ziemi, czyli około pięciokrotnie większa, niż masa Jowisza.
Obie planety w układzie są gazowymi olbrzymami, ale też znajdują się zbyt blisko gwiazd, by mogło na nich istnieć życie. Co ciekawe, astronomowie uważają, że w tym systemie istnieć może nawet więcej planet. Ich odkrycie może być jednak trudne, o ile nie okażą one tak samo masywne, jak BEBOP-1c. Być może jednak i w tej kwestii astronomom dopisze szczęście.
Sam system oddalony jest od Ziemi o około 1320 lat świetlnych. Znajduje się w konstelacji Malarza, jednak ten gwiazdozbiór nie jest widoczny z terenów naszego kraju. W jego centrum znajduje się gwiazda podwójna, w której skład wchodzi niewiele większy od naszego Słońca żółto-biały karzeł oraz czerwony karzeł o masie około jednej trzeciej Słońca. Gwiazdy okrążają się co 14,6 dnia.
Źródło: University of Birmingham, fot. NASA/JPL Caltech/T. Pyle
