Ponad 60 lat temu na pokrytych lasami obszarach północnej Finlandii odkryto dziwne, piaszczyste pole usiane setkami dziwnych dołów. W niedawnych badaniach archeolodzy ustalili, że Tainiaro, bo tak określane jest to stanowisko archeologiczne, jest prawdopodobnie dużym cmentarzem kultur zbieracko-łowieckich sprzed około 6500 lat. Co zaskakujące, w trakcie badań naukowcy znaleźli różnorakie artefakty, pozostałości ceramiki czy spalone kości zwierząt, ale nie znaleziono ludzkich szczątków.
Stanowisko Tainiaro, położone na skraju koła podbiegunowego, zostało odkryte w 1959 roku. Miejscowi robotnicy natknęli się wówczas na kamienne narzędzia. Podczas badań w latach 80-tych ubiegłego stulecia znaleziono tam tysiące artefaktów, w tym spalone kości zwierzęce, kamienne narzędzia i ceramikę.
Archeolodzy znaleźli wtedy również 127 dziwnych, prostokątnych dołów o różnej wielkości wypełnionych osadami. Niektóre zawierały ślady ognia, inne ślady czerwonawej ochry – naturalnego pigmentu, który jest kluczową cechą wielu pochówków z epoki kamienia. Jednak na stanowisku oraz w jego okolicy nie znaleziono żadnych ludzkich szczątków.
Nowa prace badawcze oraz analizy wcześniejszych badań terenowych przeprowadzone przez zespół naukowców pod kierunkiem Aki Hakonena z Uniwersytetu w Oulu w Finlandii potwierdzają wcześniejsze przypuszczenia, że miejsce to służyło jako cmentarz, na którym prawdopodobnie znajdowało się około 200 grobów wykopanych około 6500 lat temu przez społeczności z epoki kamienia, znane z koczowniczego trybu życia. To jeden z największych cmentarzy z epoki kamienia w północnej Europie.
Opis i rezultaty badań ukazały się na łamach pisma „Antiquity” (DOI: 10.15184/aqy.2023.160).
„Tak duży cmentarz tak daleko wysunięty na północ nie do końca odpowiada dotychczasowym wyobrażeniom na temat życia prehistorycznych kultur zbieracko-łowieckich w tym regionie” – napisali autorzy badań w publikacji dodając, że być może nadszedł czas, aby „ponownie skalibrować nasze oczekiwania”.
Podczas wykopalisk prowadzonych w 2018 roku archeolodzy zidentyfikowali około 115–200 dołów. Większość z nich ma kształt prostokąta. Dłuższy bok przeważnie osiąga długość około dwóch metrów. Doły te są głębokie na niecały metr. Jednak w środku nie znaleziono żadnych ludzkich szczątków. Znaleziono za to tysiące artefaktów, w tym ceramikę, ochrę i spalone kości zwierzęce. Wśród odkrytych przedmiotów znalazły się także umiejętnie wykonane dłuta i inne wyrafinowane narzędzia.
Porównując odkryte doły z innymi znaleziskami archeologicznymi z epoki kamienia, badacze doszli do wniosku, że były to prawdopodobnie miejsca pochówku wędrownych ludów, które w tym regionie polowały i łowiły ryby. „Naszym zdaniem Tainiaro należy uznać za cmentarz, mimo że nie zachował się żaden szkielet” – stwierdzili autorzy badań.
Ale badacze sądzą, że miejsce to było wykorzystywane nie tylko do chowania zmarłych. Wskazuje na to ilość znalezionych artefaktów. „Ostatnio rzeczywiście wysuwano argumenty, że mezolityczne miejsca pochówku zmarłych były także miejscami dla żywych, a niektóre z wcześniej interpretowanych jako cmentarze, były w rzeczywistości pochówkami wykopanymi pod domostwami” – stwierdzili naukowcy. Mając to na uwadze uczeni wskazali, że Tainiaro nie należy uważać za miejsce o jednym przeznaczeniu, ale raczej mogło ono służyć wielu celom.
Archeolodzy znaleźli w Tainiaro tysiące spalonych zwierzęcych kości. Większość z nich to kości fok, ale niektóre należały do bobrów czy reniferów, co wskazuje na różnorodność mięsa w diecie z epoki kamienia i prawdopodobne zasiedlenie tego miejsca przez gospodarstwa domowe.
Ich wniosek komplikują jednak dowody spalonego materiału znalezione w niektórych dołach, co początkowo skłoniło badaczy do postawienia tezy, że mogły być to paleniska. Jednak koncepcję tę odrzucono. Śladów zwęglonego materiału było za mało, w porównaniu do innych miejsc z epoki kamienia, gdzie odkryto paleniska.
W samej Finlandii znajduje się ponad 200 miejsc pochówku z epoki kamienia. Jednak większość z nich jest bardzo mała i zawiera maksymalnie 20 grobów. Tainiaro na tym tle jest jednym z największych cmentarzy z epoki kamienia w północnej Europie. To wskazuje też, że społeczeństwa z epoki kamienia żyjące w pobliżu Arktyki były prawdopodobnie większe, niż wcześniej sądzono.
Tainiaro jest szczególnie zdumiewające, ponieważ znajduje się w regionie subarktycznym, w którym zimą występują obfite opady śniegu, a temperatury spadające poniżej zera to norma. - To nie jest miejsce, w którym można by się spodziewać, że kultury zbieracko-łowieckie z epoki kamienia będą gromadzić się w dużych grupach. Ale być może tak było – powiedział Hakonen.
Naukowcy planują kolejne badania tego terenu. Tym razem chcą wykorzystać georadar. Hakonen przekonuje też, że warto pobrać próbki gleby, które można analizować pod kątem ludzkiego DNA, skamieniałych włosów, sierści zwierzęcej i ptasich piór, aby lepiej poznać praktyki, które odbywały się w tym miejscu. Do tej pory odkopano jedynie część zagadkowych dołów, także ich ilość może być większa.
„Wiele pytań dotyczących Tainiaro pozostaje bez odpowiedzi. Jednak na razie pogląd, że w pobliżu koła podbiegunowego prawdopodobnie istniał duży cmentarz, powinien skłonić nas do ponownego rozważenia naszych wrażeń na temat północy i jej peryferyjnego miejsca w prehistorii świata” - napisali w publikacji uczeni.
Źródło: Science Alert, Live Science, fot. Hakonen et al., Antiquity 2023
