Dotychczasowe dowody na artystyczne zdolności neandertalczyków są nieliczne. Znaleziono jedynie proste motywy czy odbicia dłoni pozostawione przez naszych kuzynów na ścianach jaskiń. Jednak nowe odkrycia sugerują, że utrwalony obraz neandertalczyków jest niepełny. Wskazuje na to odnaleziona na terenie dzisiejszych Niemiec kość jelenia olbrzymiego sprzed 51 tys. lat, na której odkryto precyzyjnie wyżłobione wzory.
Neandertalczyków przyjęło się przedstawiać jako krzepkich jaskiniowców, nieco ociężałych kuzynów Homo sapiens. Lubimy myśleć, że zdolność do abstrakcyjnego myślenia, kreatywności czy do tworzenia sztuki to cechy przynależące wyłącznie do naszego gatunku. Jednak ten obraz może być nieprawdziwy.
Nowe odkrycia sugerują, że neandertalczycy tworzyli dzieła sztuki już 50 tys. lat temu, co wskazywałoby, że także byli kreatywni i zdolni do abstrakcyjnego myślenia.
Na łamach czasopisma „Nature Ecology & Evolution” (DOI: 10.1038/s41559-021-01487-z) naukowcy opisali odkrycie rzeźbionej kości jelenia olbrzymiego (Megaloceros giganteus), wymarłego gatunku jelenia zamieszkującego tereny Eurazji, który wielkością był porównywalny do łosia. Datowanie metodą radiowęglową wskazało, że kość ma co najmniej 51 tys. lat. Znaleziono ją przy wejściu do jaskini Einhornhöhle w górach Harz w środkowych Niemczech, w której dziesiątki tysięcy lat temu mieszkali neandertalczycy.
Einhornhöhle, czyli Jaskinia Jednorożca, już od czasów średniowiecza była celem poszukiwaczy skarbów. W latach 80. ubiegłego wieku naukowcy po raz pierwszy znaleźli dowody na zamieszkiwanie tego miejsca przez neandertalczyków z epoki lodowcowej. Grawerowana kość została znaleziona w 2017 roku pod zawalonym wejściem do jaskini.
Według obecnych ustaleń, Homo sapiens pojawił się w Europie około 40 tys. lat temu, co wskazuje, że znaleziony artefakt jest wcześniejszy i najprawdopodobniej jest dziełem naszych wymarłych kuzynów, choć wielu ekspertów sugeruje, że neandertalczycy zaczęli wytwarzać podobne przedmioty dopiero po zmieszaniu się z nami. „Kulturowy wpływ Homo sapiens jako jedynego czynnika wyjaśniającego abstrakcyjne formy ekspresji kulturowej u neandertalczyków nie może być dłużej podtrzymywany” – czytamy w badaniach.
Dirk Leder, jeden z autorów publikacji przyznał, że kość wyraźnie reprezentuje jakąś formę ekspresji artystycznej. - Jesteśmy przekonani, że przekazuje ideę, historię, coś znaczącego dla danej grupy – powiedział.
Sam artefakt ma około 5,5 centymetra długości, 4 centymetry szerokości i trzy centymetry grubości. Znajduje się na nim sześć ukośnych, przecinających się linii tworzących rodzaj wzoru w jodełkę, który pokrywa większą część powierzchni znaleziska.
„Przedmiot nie ma praktycznego zastosowania. Sam wzór geometryczny stanowi jego centralny element” – zauważają autorzy badania.
Uczeni w badaniach wykonali też serię eksperymentów próbujących odtworzyć wzór na kościach krów. Doświadczenia pokazały, że kość zanim została poddana grawerunkowi, była uprzednio raz lub dwa razy wygotowana, w celu zmiękczenia. Narzędzie, którym pradawny artysta żłobił kość, powstało prawdopodobnie z krzemienia. „Złożony proces produkcyjny prowadzący do powstania nacięć i ich systematyczne rozmieszczenie wspierają ideę zamierzonego aktu i symbolicznego znaczenia” – czytamy w badaniu.
To nie jedyny żłobiony artefakt z tego okresu przypisywany neandertalczykom. Wcześniej znaleziono kawałki krzemienia czy zęby z celowo wygrawerowaną kreską lub zygzakiem. Kość jelenia, jak zaznaczyli autorzy badań, wyróżnia się jednak jako „jedna z najbardziej złożonych form wyrazu kulturowego neandertalczyków”.
Fakt, że nowe znalezisko pochodzi z okresu poprzedzającego przybycie Homo sapiens do Europy oznacza, że neandertalczycy mogli pozostawić po sobie trwalszą spuściznę. Nowe odkrycia rodzą ekscytujące pytania o to, jak złożone mogło być zachowanie neandertalczyków. Wcześniejsze odkrycia wskazywały na złożone cechy behawioralne naszych wymarłych kuzynów, takie jak zdolność do wytwarzania narzędzi czy opłakiwanie zmarłych.
- Nasze przekonania wskazują, że wielki Homo sapiens przekazywał inteligentne idee innym gatunkom – powiedział Leder. - Jedna w ciągu ostatnich kilku lat kilka publikacji przekonuje, że mogło być inaczej – dodał.
Źródło: Science Alert, AFP, fot. V. Minkus/Leder et al., Nat. Ecol. Evol., 2021
