Jasnoczerwony pigment umieszczony w małym, kamiennym cylindrze może być jednym z najstarszych znanych przykładów szminki. Pradawny artefakt znaleziony w Iranie ma prawie 4000 lat.
Starożytna szminka została znaleziona w 2001 roku po powodzi, która nawiedziła miasto Dżiroft w południowo-wschodnim Iranie. Woda zalała nie tylko miasto, ale także pobliskie stanowiska archeologiczne i wpłukała zawartość znajdujących się tam grobowców z trzeciego tysiąclecia p. n. e. Po ustąpieniu wody na powierzchni znalazło się dziesiątki starożytnych artefaktów, z których wiele zostało przywłaszczonych przez okolicznych mieszkańców. Część przedmiotów odzyskano, w tym pradawną szminkę. Obecnie są one częścią kolekcji Muzeum Archeologicznego w Dżiroft.
Od odkrycia minęło już sporo czasu, ale dopiero niedawne badania ujawniły zawartość kamiennego cylindra. Jego wyniki oraz opis ukazał się na łamach pisma „Scientific Reports” (DOI: 10.1038/s41598-024-52490-w).
Szminka została umieszczona w misternie rzeźbionym cylindrze z chlorytu. Aby dowiedzieć się nieco więcej o zawartości cylindra naukowcy przeanalizowali czerwoną substancję znalezioną w środku za pomocą datowania radiowęglowego i ustalili, że pochodzi z czasów między 1939 a 1687 r. p. n. e., co oznacza, że jest to najstarsza znana szminka.
- Substancja, którą wyekstrahowaliśmy z fiolki, była bardzo ciemna i sypka – powiedział Massimo Vidale, archeolog z Uniwersytetu w Padwie we Włoszech, współautor badań. - Ten pojemnik, wykonany z zielonawej skały odwzorowuje kształt segmentu łodygi trzciny bagiennej. W tamtym czasie ludzie cięli łodygi na kawałki, aby można je było wykorzystać jako tanie pojemniki do codziennego użytku. Ale w tym przypadku pojemnik wykonany jest z eleganckiego i cennego kamienia – dodał.
Analizy wykazały, że mieszanina pigmentów składa się przede wszystkim ze sproszkowanego hematytu, co nadawało jej żywy czerwony kolor. Ale w składzie znaleziono również inne minerały, jak manganit i braunit. Do mieszanki dodano również drobinki kwarcu, aby zahartować pastę lub dodać jej połysku.
Pigment do ust zawierał również śladowe ilości włókien roślinnych, które mogły zostać dodane w celu nadania produktowi zapachu. Sam proszek „wykazuje uderzające podobieństwo do receptur współczesnych szminek” – napisali autorzy w badaniu.
Chociaż archeolodzy nie są pewni, kto był właścicielem szminki, wiedzą, że tego typu produkty kosmetyczne były powszechnie używane przez kobiety oraz mężczyzn w Iranie w tym okresie. „Smukły kształt fiolki i ograniczona grubość sugerują, że można ją było wygodnie trzymać w jednej ręce razem z uchwytem miedziano-brązowego lustra, pozostawiając drugą rękę wolną do używania pędzla lub innego rodzaju aplikatora” – napisali autorzy w badania.
Przykład takiego zastosowania można zobaczyć na tzw. Turyńskim papirusie erotycznym ze starożytnego Egiptu, datowanym na XII wiek p. n. e. Jest tam przedstawienie młodej kobiety, która „maluje usta długim pędzelkiem lub solidnym aplikatorem w prawej ręce, trzymając jednocześnie w lewej duże, okrągłe lustro wraz z cylindrycznym kosmetykiem” – wskazują autorzy publikacji.
Choć szminka licząca prawie cztery tysiące lat może wydawać się wyjątkowym artefaktem, to autorzy publikacji podkreślają, że zaawansowany wiek szminki nie jest aż tak zaskakujący, „biorąc pod uwagę dobrze znaną tradycję estetyczną w kosmetologii starożytnego Iranu”. Wcześniej znajdywano już na Bliskim Wschodzie i w Egipcie podkłady, cienie do powiek i czarne kredki do oczu. Jednak czerwone pigmenty, takie jak te znajdujące się w szmince, są nowością w badaniach.
Samo kamienne opakowanie pigmentów jest wyjątkowe. Misternie zdobiony drobnymi nacięciami cylinder „nie przypomina żadnego innego podobnego przedmiotu”. Z tego powodu, a także ze względu na jego niezwykłą zawartość, badacze piszą, że „wspiera to pogląd, że w starożytności produkty kosmetyczne były oznakowane, pakowane i sprzedawane w standardowych rodzajach pojemników o określonych kształtach pozwalających na łatwą identyfikację wizualną”, tak jest w przypadku współczesnych kosmetyków i perfum.
Chociaż nie jest możliwe ustalenie, kto był właścicielem i użytkownikiem szminki, znalezisko pozwala na wgląd w często pomijany przemysł kosmetyczny z epoki brązu. - Był to kosztowny wyraz luksusu, który odegrał kluczową rolę w kształtowaniu interakcji społecznych w hierarchiach wczesnych miast - przyznał Vidale.
Niewiele wiadomo na temat tożsamości osób pochowanych na starożytnych nekropoliach w okolicy Dżiroft, co utrudnia wyciągnięcie wniosków na temat właścicielki lub właściciela szminki. Zespół badaczy spekuluje, że szminka mogła zostać wykonana przez przedstawicieli ludu Marḫaši. Według mezopotamskich tekstów była to potężna cywilizacja zamieszkująca tereny dzisiejszego wschodniego Iranu, choć jej dokładna lokalizacja nigdy nie została odkryta.
Źródło: Smithsonian Magazine, Live Science, fot. Massimo Vidale via Scientific Reports/ CC BY 4.0 DEED
