Trzmiele mogą uczyć się od swoich towarzyszy nawet skomplikowanych, wieloetapowych zadań poprzez interakcje społeczne. Do niedawna uważano, że przekazywanie zdobytej wiedzy jest cechą charakterystyczną wyłącznie dla ludzi, ale ostatnie badania wykazały, że jest to umiejętność, którą mogło opanować wiele gatunków.
Uważa się, że ludzka zdolność do nieustannego rozwijania nowych umiejętności i przekazywanie zdobytej wiedzy leży u podstaw naszej dominacji na świecie. Dziedziczenie zdobytej przez innych wiedzy i przekazywanie jej z pokolenia na pokolenia odróżnia nasz gatunek od innych. Przynajmniej tak sądzono do niedawna.
W wielu badaniach na przestrzeni ostatnich lat naukowcy wykazali, że zachowania przekazywane społecznie są również obecne wśród zwierząt, jak na przykład rozprzestrzeniające się wśród ptaków pieśni czy regionalne strategie łowieckie orek. Niektóre z tych zachowań wykazują nawet oznaki udoskonalenia i poprawy w miarę upływu czasu. Także eksperymenty prowadzone we wcześniejszych badaniach pokazały, że niektóre zwierzęta są zdolne do tak zwanego społecznego uczenia się — czyli ustalenia, jak coś zrobić, obserwując innego osobnika tego samego gatunku.
W nowych badaniach, których opis i rezultaty ukazały się na łamach pisma „Nature” (DOI: 10.1038/s41586-024-07126-4) naukowcy z Queen Mary University w Wielkiej Brytanii wzięli pod lupę trzmiele. Zaprojektowali dla nich specjalny eksperyment. W tym celu skonstruowali urządzenie, które oferowało trzmielom nagrodę w postaci słodkiego przysmaku. Ale żeby się do niego dostać, trzeba było pokonać dwuetapową przeszkodę. Słodkości czekały na trzmiela, który najpierw przesunie jeden element urządzenia, by umożliwić ruszenie drugiego elementu, za którym znajdowała się nagroda.
Urządzenie wymagało od trzmieli wykonania dwóch odrębnych czynności w odpowiedniej kolejności, aby otrzymać słodką nagrodę. Szkolenie trzmieli w tym zakresie nie było łatwym zadaniem i trzeba było im w tym pomagać, dodając po pierwszym kroku dodatkową nagrodę, aby utrzymać ich motywację. Zadanie było skomplikowane i zostało wybrane specjalnie dlatego, że było to coś, na co trzmiel sam nigdy by nie wpadł.
Nieprzeszkolone trzmiele nie były w stanie rozwiązać zagadki, ale te, którym pozwolono obserwować wyszkolonego osobnika, z łatwością nauczyły się całej sekwencji – nawet pierwszego kroku – i otrzymały nagrodę.
Następnie badacze połączyli 15 wyszkolonych trzmieli w pary z nowicjuszami, którzy obserwowali, jak „specjaliści” rozwiązują zagadkę, zanim sami spróbują. Spośród tych 15 obserwatorów pięciu pomyślnie ukończyło wyzwanie i otrzymało słodką nagrodę.
Panuje przekonanie, że ludzie różnią się od innych zwierząt, ponieważ możemy uczyć się od siebie nawzajem rzeczy, których nie moglibyśmy wymyślić niezależnie. Chociażby takie komputery - żaden człowiek nie jest w stanie samodzielnie i w ciągu jednego życia wynaleźć od podstaw wszystkich jego części i mechanizmów. Dotarcie do tak zaawansowanego etapu wymagało dziesięcioleci pracy i udoskonaleń poszczególnych osób. Nawet sama czynność czytania i pisania jest umiejętnością, która wymaga uczenia się od poprzednich pokoleń. Jak się jednak okazuje po ostatnich badaniach, trzmiele podają w poważne wątpliwości tę rzekomą wyjątkowość człowieka.
Badania pokazują, że trzmiele posiadają pewne możliwości społecznego uczenia się, które wcześniej uważano za wyłącznie ludzkie. Mogą dzielić się i nabywać zachowania, które wykraczają poza ich indywidualne możliwości poznawcze.
„To odkrycie podważa powszechną opinię w tej dziedzinie, że zdolność do społecznego uczenia się zachowań, których nie można opracować na drodze indywidualnych prób i błędów, jest cechą charakterystyczną wyłącznie dla ludzi” – napisali autorzy w publikacji. Co więcej, wskazuje na obecność kluczowych elementów skumulowanej kultury u tych owadów, a jest to coś, czego nie wykazano wcześniej u bezkręgowców.
Kultura skumulowana odnosi się do stopniowego gromadzenia wiedzy i umiejętności przez pokolenia, co pozwala na rozwój coraz bardziej złożonych zachowań. Zdolność trzmieli do uczenia się rozwiązywania złożonych problemów od towarzyszy sugeruje potencjalną ścieżkę transmisji kulturowej i innowacji wykraczającą poza ich indywidualne możliwości uczenia się.
- Było to niezwykle trudne zadanie dla trzmieli. Aby otrzymać nagrodę, musiały nauczyć się dwóch kroków, przy czym pierwszy krok w sekwencji nie był nagradzany. Początkowo musieliśmy szkolić trzmiele. Jednak inne osobniki nauczyły się całej sekwencji z obserwacji wyszkolonych trzmieli. Ale kiedy pozwoliliśmy innym trzmielom spróbować dostać się do nagrody bez obecności wyszkolonego towarzysza, który mógłby zademonstrować rozwiązanie, w ogóle nie udawało im się osiągnąć celu – przyznała Alice Bridges z Queen Mary University w Londynie.
- Nasze badania podważają tradycyjny pogląd, że tylko ludzie mogą społecznie uczyć się złożonych zachowań wykraczających poza naukę indywidualną. Stwarza to fascynującą możliwość, że wiele z najbardziej niezwykłych osiągnięć owadów społecznych, takich jak struktury gniazd pszczół i os lub zwyczaje rolnicze mrówek hodujących mszyce i grzyby, mogły początkowo rozprzestrzeniać się poprzez kopiowanie sprytnych innowatorów, zanim ostatecznie stały się częścią repertuarów zachowań specyficznych dla gatunku – podkreślił Lars Chittka, współautor badań.
Źródło: Queen Mary University, IFLScience, fot. Wikimedia Commons/ P7r7/ CC BY-SA 3.0
