Czworo profesorów: matematyk Rafał Latała, psycholog społeczny Maria Lewicka, biolog Krzysztof Liberek i chemik Marcin Stępień zostało laureatami Nagród Fundacji na rzecz Nauki Polskiej często określanych mianem "polskich Nobli". Każdy z naukowców otrzyma po 200 tys. zł, a uroczystość wręczenia nagród odbędzie się 6 grudnia.
Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej zostały przyznawane już po raz 32. Laureatami wyróżnienia zostają co roku naukowcy, których osiągnięcia i odkrycia naukowe przesuwają granice poznania i otwierają nowe perspektywy poznawcze, wnoszą wybitny wkład w postęp cywilizacyjny i kulturowy naszego kraju oraz zapewniają Polsce znaczące miejsce w podejmowaniu najbardziej ambitnych wyzwań współczesnego świata – poinformowano w komunikacie FNP.
Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej są uznawane za najważniejsze naukowe wyróżnienie w Polsce i bywają określane mianem „Polskich Nobli”. Rada Fundacji przyznała nagrody w drodze konkursu w czterech obszarach: nauk o życiu i o Ziemi, nauk chemicznych i o materiałach, nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich oraz nauk humanistycznych i społecznych.
Za osiągnięcia w naukach matematyczno-fizycznych i inżynierskich nagrodę otrzymał prof. Rafał Latała z Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego. Naukowiec opracował narzędzia matematyczne, które umożliwiły - w wyrafinowany sposób - udowodnienie hipotezy Talagranda dotyczącej procesów Bernoulliego. Narzędzia te mogą przyczynić się do rozwiązania problemów obecnie trudnych nawet do przewidzenia. Dowód przeprowadzony przez prof. Rafała Latałę (i dr. hab. Witolda Bednorza) został uznany przez prof. Michela Talagranda za „po prostu oszałamiająco piękny". Praca ta była demonstracją matematycznej potęgi, kultury i osiągnięć naukowych Warszawskiej Szkoły Prawdopodobieństwa, która jest jedną z wiodących na świecie. Polacy odpowiedzieli w niej na pytania kluczowe dla teorii prawdopodobieństwa, statystyki czy uczenia maszynowego.
W humanistyce i naukach społecznych nagrodzono prof. Marię Lewicką z Wydziału Filozofii i Nauk Społecznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, która sformułowała i zweryfikowała psychologiczny model przywiązania do miejsca i pamięci miejsca. Laureatka Nagrody FNP pokazała, że przywiązanie do korzeni i pamięć miejsca zamieszkania jest fundamentem psychologicznego i społecznego funkcjonowania człowieka. Przeprowadziła liczne badania w miastach w Polsce, Ukrainie i Litwie - przede wszystkim w takich, które w znacznym stopniu zawdzięczają swój kształt mieszkańcom pochodzącym z innych grup etnicznych czy narodowych, niż ich obecna populacja. Profesor skupiła się na więziach związanych ze środowiskiem (więzi sąsiedzkie, różne formy kapitału społecznego). W ten sposób wypracowała oryginalny model aktywności obywatelskiej, której motorem jest silne przywiązanie do miejsca i kapitał kulturowy. Badania Marii Lewickiej dają odpowiedź na pytanie, jak budować identyfikację mieszkańców z miejscem w sposób pozbawiony błędu etnocentryzmu (przeszacowania historycznej roli własnej grupy), z uznaniem i szacunkiem dla wszystkich grup etnicznych i narodowych, które to miejsce współtworzyły.
W obszarze nauk o życiu i o Ziemi fundacja nagrodziła prof. Krzysztofa Liberka z Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii Uniwersytetu Gdańskiego i Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego - za wykazanie roli białek opiekuńczych w odzyskiwaniu białek z agregatów i zwijaniu ich do aktywnej formy. Biolog jest pionierem w dziedzinie badań nad białkami opiekuńczymi - zwanych "molekularnymi przyzwoitkami". Wykazał ich rolę w odzyskiwaniu białek z agregatów i zwijaniu ich do aktywnej formy. Mechanizmy kontroli jakości stanu innych białek przez białka opiekuńcze są istotne dla medycyny, farmakologii i biotechnologii. Odkrycia prof. Krzysztofa Liberka mogą przyczynić się do zrozumienia molekularnych mechanizmów leżących u podstaw zaburzeń neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera.
Laureatem w obszarze nauk chemicznych i o materiałach został prof. Marcin Stępień z Wydziału Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego - nagrodzony za zaprojektowanie i otrzymanie nowych związków aromatycznych o unikatowej strukturze i właściwościach. Są one inspiracją dla nowych materiałów organicznych, głównie barwników funkcjonalnych. Materiały takie mogą znaleźć zastosowania m.in. w urządzeniach LED i fotowoltaice, ale także w diagnostyce medycznej i fototerapii. Wśród związków zsyntetyzowanych przez prof. Marcina Stępnia są też takie, które naśladują swoją budową fragmenty grafenu. Dzięki obecności nietypowych pierścieni oraz atomów innych niż węgiel wykazują one unikatowe właściwości optyczne i elektronowe. Zespół "Stępień LAB" pokazał światu, że nietypowe trójwymiarowe kształty cząsteczek wpływają na ich aromatyczność (oznaczającą nie tylko zapach), absorpcję, fluorescencję, ruch i fizyczną ekspresję chiralności.
Kandydatów do Nagród FNP co roku zgłaszają wybitni naukowcy. Rada FNP wybiera laureatów na podstawie opinii niezależnych ekspertów i recenzentów (głównie z zagranicy), oceniających dorobek kandydatów. W skład tegorocznej rady weszli profesorowie: Tomasz Guzik, Grażyna Jurkowlaniec, Piotr Garstecki, Jan Kotwica, Tomasz Łuczak, Aleksandra Łuszczyńska i Maria Nowakowska.
Nagrody FNP są przyznawane od 1992 r. Grono laureatów, łącznie z tegorocznymi zdobywcami nagrody, liczy już 117 osób. Są wśród nich tak wybitne uczone i uczeni, jak m.in.: Tomasz Dietl, Marcin Drąg, Elżbieta Frąckowiak, Lech Gradoń, Ryszard Horodecki, Leszek Kaczmarek, Maciej Lewenstein, Krzysztof Matyjaszewski, Karol Myśliwiec, Marek Samoć, Timothy Snyder, Andrzej Trautman i Anna Wierzbicka.
FNP zapowiedziała, że uroczystość wręczenia nagród odbędzie się 6 grudnia w Warszawie i będzie transmitowana online.
Źródło: www.naukawpolsce.pl, fot. FnP
