Współczesny człowiek – Homo sapiens – dotarł na tereny środkowej Europy już 45 tys. lat temu – wynika z nowych badań. Naukowcy doszli do takich wniosków po analizach genetycznych fragmentów kości znalezionych na stanowisku archeologicznym w Niemczech. To oznacza, że neandertalczycy i współcześni ludzie żyli obok siebie przez kilka tysięcy lat.
Fragmenty kości znalezione na stanowisku archeologicznym w jaskini znajdującej się i stóp zamku w Ranis w środkowych Niemczech dowodzą, że Homo sapiens przebywał na tym obszarze co najmniej 45 tys. lat temu. Pierwsze prace wykopaliskowe w jaskini prowadzono w latach 1932–1938. Znaleziono tam wówczas dziewięć kawałków kości hominina oraz wiele kamiennych narzędzi w kształcie liści. Naukowcy przez lata zastanawiali się, czy te artefakty pozostawili ostatni neandertalczycy przemierzający Europę, czy też pierwsi współcześni ludzie, którzy odważyli się wyruszyć na północne krańce kontynentu.
Badacze powrócili do jaskini w 2016 roku i prowadzili tam badania przez sześć lat. Także znaleźli kości – cztery kawałki, co łącznie dało 13 fragmentów. Analizy genetyczne wykazały, że kości należały do przedstawicieli Homo sapiens. Naukowcy ustalili też wiek szczątków. Przeprowadzone datowanie pokazało, że ludzie ci zamieszkiwali jaskinię między około 44 tys. a 47 500 lat temu.
Rezultaty oraz opis badań ukazał się w trzech artykułach opublikowanych na łamach pisma „Nature” (DOI: 10.1038/s41586-023-06923-7; DOI: 10.1038/s41559-023-02318-z) oraz „Nature Ecology & Evolution” (DOI: 10.1038/s41559-023-02303-6).
Kwestia interakcji współczesnych ludzi i neandertalczyków jest pewną niewiadomą. Wiemy, że Homo sapiens i Homo neanderthalensis krzyżowały się ze sobą. Pojawianie się człowieka współczesnego w Europie zbiega się z wymarciem neandertalczyków, którzy zamieszkiwali ten obszar przez ponad 500 tys. lat. Ale obecnie nie wiadomo, czy i w jakim stopniu nasi przodkowie przyczynili się do zniknięcia neandertalczyków.
- Kilka dekad temu mieliśmy taki scenariusz, że pojawili się współcześni ludzie i wielką falą zastąpili neandertalczyków – wyjaśniła Shannon McPherron Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. Nowe dowody z jaskini Ranis sugerują, że zamiast pojedynczej fali, małe grupy współczesnych ludzi przemieszczały się z Afryki do Europy fragmentarycznie, począwszy od około 48 tys. lat temu, a może nawet i wcześniej. To wskazuje, że koegzystowali z neandertalczykami przez wiele tysiącleci.
W jaskini znaleziono też fragmenty kości reniferów, nosorożców włochatych czy niedźwiedzi jaskiniowych. Kości tych zwierząt wskazują na dietę żyjących na tym obszarze i w tamtym czasie ludzi. Ale wskazują na coś jeszcze – na zimne warunki klimatyczne typowe dla tundry stepowej i podobne do dzisiejszych warunków na Syberii i w północnej Skandynawii. Na podstawie izotopów tlenu w zębach koni znalezionych w jaskini ustalili, jaka pogoda panowała wówczas w środkowej Europie. Według analiz było wtedy od 7 st. Celsjusza do 15 st. C chłodniej niż we współczesnych Niemczech.
Autorzy doszli do wniosku, że ludzie z jaskini byli bardzo mobilni i dobrze przystosowani do zimnych warunków, co, jak wcześniej sądzono, nastąpi znacznie później. Homo sapiens pochodzi wszakże z Afryki, gdzie jest znacznie cieplej. Biorąc pod uwagę brak dowodów na istnienie odzieży w tamtym czasie, badacze zakładali, że pierwsi współcześni ludzie korzystali z cieplejszych okresów, aby wyruszać na północ Europy.
Jednak odkrycia w Ranis potwierdzają, że zimno nie stanowiło dla tych ludzi żadnej bariery. W ciągu mniej więcej kilku tysiącleci małe grupy współczesnego człowieka przeniosły się z tropikalnych lub subtropikalnych lasów i łąk w południowo-zachodniej Azji i w basenie Morza Śródziemnego do bezdrzewnych, zimnych stepów środkowych i północnych części Europy.
Kamienne narzędzia znalezione w Ranis są podobne do narzędzi kamiennych znalezionych w kilku miejscach na Morawach, w Polsce, Niemczech i Wielkiej Brytanii. Uważa się, że narzędzia te zostały wytworzone przez tę samą kulturę, określaną jako kultura jerzmanowicka, nazywana również jerzmanowicko-telmańską. Wcześniej ustalono, że ślady bytności w jaskini sięgają co najmniej 40 tys. lat wstecz, ale bez kości wskazujących, kto wykonał narzędzia, nie było jasne, czy były one dziełem neandertalczyków, czy współczesnych ludzi.
- Nowe odkrycia pokazują, że Homo sapiens stworzył tę technologię i że w tym okresie, czyli 45 tys. lat temu, przebywał tak daleko na północy. Narzędzia te należały zatem do najwcześniejszych Homo sapiens w Europie – powiedziała Elena Zavala z University of California w Berkeley.
- Jaskinia Ranis dostarcza dowodów na pierwsze rozproszenie Homo sapiens na wyższych szerokościach geograficznych Europy. Okazuje się, że kamienne artefakty, które uważano za wykonane przez neandertalczyków, w rzeczywistości stanowiły część wczesnego zestawu narzędzi Homo sapiens – przyznał Jean-Jacque Hublin z Collège de France w Paryżu. - To zasadniczo zmienia naszą wcześniejszą wiedzę na temat tego okresu: Homo sapiens dotarł do północno-zachodniej Europy na długo przed zniknięciem neandertalczyka w południowo-zachodniej Europie – dodał.
Ale nie wszyscy się zgadzają z taką koncepcją. Nicholas Conard z Uniwersytetu w Tybindze twierdzi, że jest zbyt wcześnie, aby przypisywać wszystkie artefakty znalezione na stanowiskach związanych z kulturą jerzmanowicką Homo sapiens. Możliwe jest na przykład, że neandertalczycy wykonali narzędzia znalezione w innych miejscach lub współpracowali przy ich tworzeniu ze współczesnymi ludźmi.
DNA starożytnych kości było w złym stanie, dlatego Zavala zastosowała specjalne techniki do izolacji i sekwencjonowania DNA, w całości mitochondrialnego DNA (mtDNA), które jest dziedziczone wyłącznie od matki. To pokazało, że grupa zamieszkująca jaskinię była spokrewniona.
- Potwierdziliśmy, że fragmenty szkieletu należały do Homo sapiens. Co ciekawe, kilka fragmentów miało te same sekwencje mitochondrialnego DNA – nawet fragmenty z różnych wykopalisk – przyznała Zavala.
Porównując sekwencje mitochondrialnego DNA kości z jaskini Ranis z sekwencjami mtDNA uzyskanymi ze szczątków ludzkich w innych stanowiskach paleolitycznych w Europie, Zavala była w stanie skonstruować drzewo genealogiczne wczesnych Homo sapiens w całej Europie. Okazało się, że 12 fragmentów kości z Ranis miały podobne sekwencje i, co zaskakujące, przypominały mtDNA wydobyte z czaszki kobiety żyjącej około 43 tys. lat temu i odkrytej w jaskini w Czechach.
Źródło: Science, Nature, IFLScience, fot. CC0
