Agorafobia to rodzaj zaburzenia lękowego, w którym chory odczuwa niepokój związany z przebywaniem poza domem, na otwartej przestrzeni, wśród ludzi. Z tego powodu osoby dotknięte chorobą unikają opuszczania swoich czterech ścian. Korzystanie z transportu publicznego czy zwyczajne stanie w kolejce w sklepie może wywoływać panikę u chorych. Ale dzięki terapii i lekom pacjenci mogą przezwyciężyć zaburzenie i uczestniczyć w życiu społecznym.
W trudnych czasach pandemii strach przed przebywaniem w miejscach publicznych, takich jak sklep spożywczy czy kino, jest czymś naturalnym. Ale dla osób cierpiących na agorafobię te uczucia nie są specyficzne tylko dla pandemii. Ta choroba charakteryzuje się uporczywymi problemami z poczuciem własnego bezpieczeństwa poza domem, zwłaszcza w tłumie, na otwartej przestrzeni. Niepokój ten może prowadzić do ataków paniki, a obawa przed kolejnym atakiem tylko pogłębia chorobę i prowadzi do tego, że chory będzie unikał miejsc lub sytuacji, w których miał miejsce pierwszy napad.
Nazwa schorzenia wzięła się od greckiego słowa „agora”, które oznacza zgromadzenie lub targowisko. Powszechnie przyjmuje się, że agorafobia to paniczny lęk przed wyjściem z domu, przed przebywaniem na otwartej przestrzeni, ale choroba ta jest bardziej złożona.
Osoby cierpiące na agorafobię odczuwają niepokój przed otwartą przestrzenią publiczną, jak chociażby park. Mają problemy z postrzeganiem własnego bezpieczeństwa. Stają się niespokojne w sytuacjach, w których czują się bezradne, z których trudno się wycofać. Z tego powodu unikają miejsc, gdzie może ich to spotkać, gdzie będą oceniane i trudno będzie uzyskać pomoc – na przykład spotkanie w biurze czy rozmowa na przyjęciu.
Chorzy mogą również unikać sytuacji lub miejsc, które wydają się poza ich kontrolą, takich jak wycieczka z innymi, gdzie nie kontrolują harmonogramu i czasu. Takie sytuacje mogą wzbudzać w nich paniczny lęk, w rezultacie osoby cierpiące na agorafobię często boją się opuścić swoje domy, zwyczajne wyjście do sklepu staje się wyzwaniem. Chorzy mogą potrzebować pomocy towarzysza w odwiedzaniu miejsc publicznych.
Agorafobia często występuje w towarzystwie innych zaburzeń – depresji, różnych natręctw czy fobii społecznych. Diagnozuje się ją najczęściej w młodym wieku, a wśród cierpiących około jedna trzecia do nawet połowy przypadków miała ataki paniki przed postawieniem diagnozy.
Na agorafobię cierpi niecałe 2 proc. populacji. Pierwsze objawy choroby pojawiają się w okresie dojrzewania lub we wczesnych latach dorosłości, zwykle przed 35 rokiem życia. Na chorobę tę częściej cierpią kobiety.
Przyczyny mogą być różne. Wiadomo, że tego typu zaburzenia lękowe mają swoje korzenie zarówno w czynnikach genetycznych, jak i środowiskowych, co oznacza, że geny odziedziczone po rodzicach oraz miejsce, w którym się mieszka, odgrywają rolę w rozwoju tego zaburzenia. Istotnym czynnikiem są również negatywne doświadczenia z przeszłości, nieszczęśliwe relacje i stresujące lub traumatyczne wydarzenia.
Niepokojąca sytuacja, a nawet sama myśl o niej, może wywoływać paniczny lęk. Najczęściej zdarza się to, gdy dana osoba jest poza domem. Atak paniki, którego chory doświadcza, jest krótkotrwałym epizodem lękowym, ale o niezwykle intensywnym nasileniu. Chory może odczuwać go poprzez przyspieszone bicie serca, duszność, bóle w klatce piersiowej, niewyraźne lub podwójne widzenie, nadmierne pocenie się oraz zawroty i bóle głowy. Obawa o kolejny atak paniki, zwłaszcza w obecności innych ludzi, jeszcze bardziej pogarsza agorafobię.
Irracjonalny, paniczny lęk odczuwany przez chorego jest nieproporcjonalny do rzeczywistego poziomu ryzyka, ale w którym momencie nasz niepokój należy uznać, że wykracza poza normę? Jeśli ktokolwiek ma obawy, że może cierpieć na agorafobię, musi odpowiedzieć sobie na kilka pytań. Przede wszystkim, czy jego reakcja na jakąś sytuację jest zgodna z potencjalnym zagrożeniem? Czy unika tłumów? Trudnych, niekomfortowych sytuacji? Najlepiej w takich sytuacjach skonsultować się ze specjalistą.
Agorafobia zwykle nie ustępuje samoistnie. Ważne jest, by zasięgnąć rady specjalisty, bo choroba może się rozwinąć. W skrajnych przypadkach chory może nie wychodzić z domu przez lata. Do tego przebywanie pod wpływem przewlekłego stresu powoduje nadprodukcję kortyzolu, który w wielu badaniach został powiązany z cukrzycą i chorobami serca.
Agorafobia jest często leczona za pomocą terapii poznawczo-behawioralnej, która pomaga ludziom zrozumieć powiązania między myślami, uczuciami i działaniami. Specjaliści pomogą uporać się z lękami i zrozumieć, co je wyzwala. Pomogą zrozumieć stany chorego, jego myśli na temat sytuacji, która powoduje u niego obawy. Poradzą, jak lepiej tolerować lęki i stopniowo budują pewność siebie pacjenta.
Zwykle odbywa się to poprzez ćwiczenie zachowania się w niepokojących chorego sytuacjach w kontrolowanym środowisku, pod okiem specjalisty. Tego typu terapie mają wysoką skuteczność i trwałe rezultaty. Obecna technologia dodatkowo zapewnia możliwość rozpoczęcia terapii bez wychodzenia z domu, za pomocą wideo-rozmowy czy porad telefonicznych. Terapeuta może także odwiedzić chorego w miejscu jego zamieszkania.
Lekarze wykorzystują również różnorakie techniki relaksacyjne czy ćwiczenia oddechowe, by pomóc cierpiącym na agorafobię osobom. Razem z terapią poznawczo-behawioralną, w zależności o stanu chorego, lekarze przepisują też leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe, które powodują ustąpienie objawów lub ich części. Takie leki, ze względu na szybkie działanie, są niezwykle przydatne w nagły przypadkach, zwłaszcza poza domem, gdy nastąpi atak paniki. Jednak niektóre z nich mogą powodować senność lub mieć inne skutki uboczne.
Ze środków farmakologicznych najczęściej specjaliści stosują selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, które pomagają zmniejszyć objawy lęku i hamują zmiany nastroju. Przepisywane są także benzodiazepiny - leki uspokajające, które mogą szybko złagodzić objawy lęku. Istnieje jednak wysokie ryzyko uzależnienia od tych leków.
Dobrym rozwiązaniem może okazać się też pomoc ze strony przyjaciół i bliskich. Ucząc się o agorafobii, okazując zrozumienie i zachęcając do podjęcia nowych kroków, budują pewność siebie chorego i zapewniają mu cenne wsparcie.
Co ważne, przezwyciężenie agorafobii bez leczenia jest trudne. Według szacunków udaje się to jedynie 10 proc. cierpiących na to schorzenie.
Obecnie, z powodu COVID-19, osoby cierpiące na agorafobię mogą odczuwać dodatkowy stres, a osoby bez historii choroby mogą rozwinąć niektóre z jej cech. Pandemia spowodowała to, że wychodzenie z domu wiąże się z niebezpieczeństwem, bo można zarazić się koronawirusem. Co więcej, związany z tym niepokój rośnie, bo patogeny można przywlec ze sobą do domu i potencjalnie zarazić swoich najbliższych. To wywołuje obawy wśród zdrowych osób, ale cierpiący na agorafobie odczuwają ten lęk znacznie intensywniej.
Ale jest też druga strona pandemii. U cierpiących na agorafobię pandemia koronawirusa spowodowała dodatkowe niepokoje, ale paradoksalnie obostrzenia i walka z chorobą usprawiedliwiają ich chęć pozostania w domu. Dla takich osób pandemia przyniosła ulgę, bo usankcjonowała ich pozostawanie w swoich czterech ścianach.
Źródło: University of North Carolina at Chapel Hill, Harvard Medical School, fot. Pixabay
