W 2018 roku naukowcy poinformowali, że znaleziony w 1890 roku niedaleko Jekaterynburga tzw. Idol szygirski – ponad 5-metrowy drewniany posąg - liczy sobie 11 600 lat. Teraz okazuje się, że rzeźba jest jeszcze starsza. W nowych badaniach uczeni ustalili, że posąg został wyrzeźbiony około 12 100 lat temu - około 500 lat wcześniej niż wykazała wcześniejsza analiza.
W 1894 roku poszukiwacze złota przekopując torfowisko w pobliżu Jekaterynburga odkryli kilkumetrową, drewnianą statuę bóstwa. Posąg pokryty z przodu i z tyłu podobiznami ludzi, twarzami, dłońmi, zygzakowatymi liniami oraz innymi symbolami został nazwany Idolem szygirskim.
Przez ponad sto lat statua była prezentowana jako ciekawostka w muzeum w Jekaterynburgu, którego pracownicy zakładali, że liczy sobie najwyżej kilka tysięcy lat. Jednak nowe badania, których rezultaty zostały opublikowane na łamach pisma „Quaternary International” dowodzą, że posąg został wykonany z pojedynczej kłody świeżego drewna modrzewiowego około 12 100 lat temu.
Idol szygirski został znaleziony na głębokości około 4 merów. Zachowała się jego górna część, która mierzy 3,4 metra. Jednak pierwotnie statua miała 5,3 metra wysokości. Jej dolna część zaginęła po rewolucji październikowej i dziś znana jest wyłącznie z rycin.
Początkowo rosyjscy naukowcy nie wiedzieli, z czym dokładnie mają do czynienia. Pierwsze datowanie radiowęglowe zostało przeprowadzone w latach 90. ubiegłego wieku. Dopiero wtedy okazało się, że posąg liczy sobie tysiące lat. Badania wskazały, że statua została wyrzeźbiona około 9750 lat temu.
Badacze byli nieco zakłopotani wynikami. Przede wszystkim zdumienie wywołał tak dobry stan znaleziska. A było to możliwe dzięki kwaśnemu środowisku torfowiska. Dodatkowo wielu ekspertów uważało, że styl sztuki był zbyt wyrafinowany jak na ludzi z tamtych czasów.
W 2018 roku Idol przeszedł kolejne badania zakończone równie zaskakującymi wnioskami. Okazało się, że pierwsze datowanie radiowęglowe przeprowadzono na podstawie próbki znajdującej się na zewnętrznej stronie drewnianego posągu, co oznacza, że próbka była poddana działaniu warunków otoczenia i zabiegów konserwatorskich. Zespół naukowców przeprowadził nową analizę, używając próbki wydobytej z rdzenia artefaktu i odkrył, że posąg ma 11 600 lat.
Trzej członkowie tego samego zespołu badawczego - archeolodzy Thomas Terberger z Uniwersytetu w Getyndze w Niemczech, Michaił Żilin z Instytutu Archeologii Rosyjskiej Akademii Nauk i Swetłana Sawczenko z Muzeum Regionalnego w Swierdłowsku w Rosji, ponownie przeanalizowali wyniki datowań radiowęglowych. Wyniki tych badań wskazują, że posąg jest jeszcze starszy.
Jak ustalili badacze, drewno, z którego wyrzeźbiono posąg, ma około 12 250 lat. Ponieważ Idol szygirski został wykonany z pnia modrzewia ze 159 słojami wzrostu, sugeruje to, że sam posąg został wyrzeźbiony około 12 100 lat temu - około 500 lat wcześniej niż wykazała analiza z 2018 roku. Dla porównania uważa się, że Stonehenge powstało zaledwie 5000 lat temu.
- Słoje drzewa mówią nam, że te rosły bardzo wolno, ponieważ temperatura była nadal dość niska - powiedział Terberger. Naukowcy ustalili, że posąg został wykonany z drzewa, które zostało właśnie ścięte. Z szerokości i głębokości wzorów i linii wyciętych na rzeźbie Żilin wywnioskował, że nacięcia wykonano co najmniej trzema ostrymi narzędziami, z których dwa były prawdopodobnie wypolerowanymi narzędziami kamiennymi, a trzecie narzędziem z kości.
Fot. Terberger et al., Quat. Int., 2021
Osiem twarzy przedstawionych na posągu może zawierać zaszyfrowane informacje o duchach przodków, granicy między ziemią a niebem lub micie o stworzeniu. Chociaż posąg jest wyjątkowy, to Sawczenko dostrzegła podobieństwo do kamiennych rzeźb z uznawanej za najstarszą świątynię na świecie - Göbekli Tepe. Świątynia ta znajduje się w południowo-wschodniej Turcji, niedaleko granicy z Syrią. Archeolodzy rozpoczęli wykopaliska w tym miejscu w 1994 roku. Do tej pory zbadano około pięć proc. terenu prehistorycznego sanktuarium. Jego wiek szacowany jest na 12 tysięcy lat.
Prace archeologiczne odsłoniły tam megalityczne słupy ważące po kilka ton pokryte wizerunkami zwierząt oraz ludzi. Odkopano też wiele statuetek i posągów. Niektóre kamienne rzeźby mogą przypominać wizerunki z Idola szygirskiego. W świątyni znaleziono też ludzkie czaszki noszące ślady rzeźbienia (więcej na ten temat można znaleźć w tekście: Rzeźbione ludzkie czaszki znalezione w najstarszej świątyni świata).
Nowe analizy badaczy wskazują, że rzeźba powstała, gdy kończyła się ostatnia epoka lodowa i zaczynał holocenu. - Idol został wyrzeźbiony w erze wielkich zmian klimatycznych, kiedy wczesne lasy rozprzestrzeniały się po cieplejszej Eurazji. Krajobraz się zmienił, a sztuka - figuratywne projekty i naturalistyczne zwierzęta namalowane w jaskiniach i wyrzeźbione w skale - również zmieniły się, być może po to, by pomóc ludziom uporać się z trudnymi środowiskami, które napotkali - powiedział Terberger.
Chociaż nie wiadomo dokładnie, do czego służył Idol szygirski, to samo jego istnienie sugeruje uznanie dla sztuki i rzemiosła. Wydaje się, że ludzie, którzy go stworzyli, doceniali symbolikę, która, jak do niedawna uważali badacze, pojawiła się znacznie później.
Brak obiektów, które świadczą o tym poziomie kultury i duchowości w zapisie archeologicznym, nie może być traktowany jako dowód braku kultury - argumentują badacze. Ludzie, którzy stworzyli posąg najwyraźniej mieli umiejętności kształtowania i rzeźbienia w drewnie, a ten artefakt raczej nie był jedynym tego rodzaju obiektem.
Badacze wskazują, że kultury zbieracko-łowieckie, które zamieszkiwały Ural w okresie mezolitu (środkowy okres epoki kamienia, między 11 a 7 tys. lat p.n.e.), prowadziły bogate i złożone życie duchowe, i że bardzo niewiele z ich dzieł sztuki przetrwało do dzisiejszych czasów. Samo istnienie Idola szygirskiego wskazuje, że wielkoskalowa, złożona sztuka pojawiła się w więcej niż jednym miejscu na Ziemi i że była dziełem kultury zbieracko-myśliwskiej, a nie, jak kiedyś zakładano, późniejszych społeczeństw rolniczych.
Źródło: Science Alert, fot. Terberger et al., Quat. Int., 2021
