Międzynarodowy zespół naukowców kierowany przez doktora Piotra Chmielewskiego z Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu dokonał obszernego przeglądu badań dotyczących procesów starzenia się i związanych z nim chorób. Z analizy wynika, że starzenie można spowolnić, a być może nawet częściowo odwrócić.
Grupa badaczy z Polski, USA i Wielkiej Brytanii, kierowana przez doktora Piotra Chmielewskiego
z Katedry Morfologii i Embriologii Człowieka Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, opublikowała na łamach pisma „Aging and Disease” (DOI: 10.14336/AD.2024.0280) obszerny przegląd tego, co wiemy o starzeniu się i związanych z tym procesem chorobach. Z publikacji wyłania się wniosek: starzenie można spowolnić, a być może nawet częściowo odwrócić.
Procesy starzenia
Przez dekady uważano, że starzenie się to proces, którego nie można uniknąć. Obecnie jednak podejście naukowców jest nieco inne. Coraz więcej badań wskazuje na to, że niektóre mechanizmy starzenia można modyfikować, przynajmniej w laboratorium. Bo starzenie to nie tylko upływ czasu, ale przede wszystkim stopniowa utrata integralności biologicznej, która prowadzi do rozwoju wielu chorób, takich jak schorzenia układu krążenia, nowotwory czy choroby neurodegeneracyjne, na przykład demencje.
– Na poziomie molekularnym obserwujemy uszkodzenia DNA, zaburzenia regulacji ekspresji genów, stres oksydacyjny oraz obniżoną efektywność systemów naprawczych odpowiedzialnych za utrzymanie homeostazy – wyjaśnia dr Chmielewski.
Jednym z kluczowych odkryć ostatnich lat jest rola komórek senescentnych. To komórki, które utraciły zdolność do podziałów, ale nie uległy apoptozie. Choć nie wykonują już swojej normalnej funkcji, pozostają bardzo aktywne metabolicznie i wydzielają szkodliwe substancje (tzw. SASP, czyli senescence-associated secretory phenotype), wywołując przewlekły stan zapalny w całym organizmie.
– Eliminacja komórek starych replikacyjnie to obecnie jeden z najważniejszych celów terapeutycznych – podkreśla badacz. Wyjaśnia on, że gromadzenie się w tkankach tych komórek sprzyja przewlekłemu stanowi zapalnemu, dysfunkcji narządów i zwiększonemu ryzyku chorób związanych ze starzeniem się.
Jednocześnie dr Chmielewski zaznacza, że usuwanie tych komórek nie jest rozwiązaniem uniwersalnym: komórki te pełnią również pozytywną rolę, ponieważ wspierają naprawę tkanek, gojenie się ran i chronią przed rozwojem nowotworów na krótką metę. Dlatego terapie powinny być precyzyjne i dostosowane do konkretnego kontekstu.
Leki przeciwstarzeniowe, ruch i dieta
Czy leki przeciwstarzeniowe, takie jak senolityki czy metformina, mają sens jako prewencja u zdrowych osób? To pytanie, które dzieli środowisko naukowe. Dr Chmielewski studzi entuzjazm. Metformina, choć bezpieczna w leczeniu cukrzycy typu 2, oddziałuje na wiele szlaków, a jej wpływ na procesy starzenia u osób zdrowych pozostaje niejasny. Obecnie trwa badanie TAME, mające ocenić, czy lek ten może rzeczywiście spowolnić biologiczne starzenie się u ludzi. Na razie jednak brakuje jednoznacznych odpowiedzi.
Choć nowe terapie kuszą obietnicami, najlepiej udokumentowanymi strategiami przeciwdziałania starzeniu pozostają proste interwencje stylu życia: regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta
(np. śródziemnomorska), unikanie używek i dbanie o relacje społeczne.
– Te interwencje zmniejszają ryzyko chorób i przedwczesnej śmierci, a ich skuteczność potwierdzono
w licznych badaniach prospektywnych i metaanalizach – zauważa dr Chmielewski – w przeciwieństwie do tego, większość tzw. terapii przeciwstarzeniowych, pozostaje na etapie badań przedklinicznych.
Terapia szyta na miarę
W przyszłości interwencje geroprotekcyjne mogą stać się bardziej spersonalizowane – oparte
na indywidualnych profilach miRNA, markerach epigenetycznych czy wskaźnikach metabolicznych. Jednak, jak zaznacza naukowiec z Wrocławia, to wciąż odległa perspektywa. – Personalizacja interwencji na podstawie profilu molekularnego, epigenetycznego czy metabolicznego to obiecująca koncepcja, znana jako „personalized geroscience”. Jednak koncepcja ta jest na wczesnym etapie rozwoju i daleka jest od praktycznego zastosowania klinicznego – wyjaśnia badacz.
Starzenie się – jak zauważa dr Chmielewski – nie jest chorobą, lecz naturalnym procesem. Próby jego „leczenia”, podobnie jak zatrzymania czasu, nie mają podstaw naukowych. Dlatego warto skoncentrować się na utrzymaniu zdrowia i sprawności, aby jak najdłużej pozostać niezależnym, świadomym i funkcjonalnym.
Jak starzeć się zdrowo – 10 kroków wspieranych przez naukę
- Ruszaj się regularnie. Nie musisz trenować jak maratończyk – codzienny szybki spacer (30–45 minut), jazda na rowerze czy taniec znacznie poprawiają wydolność serca, mięśni i mózgu.
- Jedz jak nad Morzem Śródziemnym. Dieta bogata w warzywa, ryby, oliwę z oliwek, orzechy i rośliny strączkowe działa przeciwzapalnie, wspiera mitochondria i może opóźniać starzenie biologiczne.
- Unikaj nadmiaru kalorii. Nie chodzi o głodzenie się, ale o unikanie przejadania. Nawet niewielka kaloryczna dyscyplina wspiera procesy naprawcze i zmniejsza stres oksydacyjny.
- Dbaj o sen – nie tylko ilość, ale jakość. Niedobór snu zaburza regenerację komórek, podnosi poziom stanu zapalnego i przyspiesza starzenie mózgu. Celuj w 7–8 godzin dobrej jakości snu.
- Zachowuj masę mięśniową. Z wiekiem tracimy mięśnie, co obniża metabolizm i sprawność. Włącz do rutyny ćwiczenia siłowe, nawet z lekkim obciążeniem.
- Podtrzymuj relacje społeczne. Samotność to jeden z silniejszych czynników ryzyka śmiertelności u osób starszych. Spotykaj się, rozmawiaj, angażuj się – dla mózgu i serca.
- Nie pal. Ogranicz alkohol lub zupełnie z niego zrezygnuj. Te nawyki przyspieszają skracanie telomerów, uszkadzają DNA i zwiększają ryzyko nowotworów oraz chorób sercowo-naczyniowych.
- Ćwicz umysł. Nowe hobby, nauka języka, rozwiązywanie zagadek czy regularne czytanie — wszystko to wspiera neuroplastyczność i może opóźnić procesy neurodegeneracyjne.
- Dbaj o równowagę metaboliczną. Monitoruj poziom glukozy, lipidów i ciśnienie krwi. Choroby metaboliczne (np. cukrzyca typu 2) przyspieszają biologiczne starzenie.
- Zachowaj ciekawość i elastyczność myślenia. Psychologiczne podejście do starzenia się ma znaczenie: osoby z pozytywnym nastawieniem żyją dłużej i zdrowiej. Optymizm to także interwencja biologiczna.
Źródło: Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu, fot. Hannahpirnie/ Pixabay/ CC0
