Dodano: 30 sierpnia 2019r.

Wpływ człowieka na środowisko był powszechny już w starożytności

Postrzeganie wpływu człowieka na środowisko jest zbyt skoncentrowane na niedawnej przeszłości. Jednak z dużej analizy, będącej rezultatem współpracy archeologów z całego świata wynika, że ludzie mieli istotny wpływ na środowisko całej planety już sześć tysięcy lat temu.

Transformacja krajobrazu na szeroką skalę zaczęła 10 ys. lat temu

 

Ludzkie społeczności od początków swojego istnienia zmieniają otaczające je środowisko. Przykłady można zobaczyć wszędzie. Od starożytnych pozostałości dróg, domów i pól uprawnych znajdowanych przez archeologów, po bardziej współczesne - wycinki lasów dla rolnictwa, wymieranie gatunków czy zmiany klimatu. Proces ten jest tak duży, że w niektórych przypadkach niemożliwe jest odwrócenie tych zmian.

Wielu badaczy uważa, że zalążek istotnych zmian w środowisku można upatrywać w początkach rewolucji przemysłowej, ale – jak wynika z nowych badań - transformacja krajobrazu na szeroką skalę zaczęła się dużo wcześniej. Na łamach czasopisma „Science” ukazał się artykuł podsumowujący aktualną wiedzę na temat przekształceń środowiska przez człowieka w ciągu ostatnich 10 tys. lat. Jednym z autorów publikacji jest dr hab. Arkadiusz Sołtysiak z Zakładu Bioarcheologii Instytutu Archeologii UW.

 

Wyniki badań sugerują, że wpływ człowieka na środowisko w bardziej odległej przeszłości był do tej pory wyraźnie niedoszacowany. – Według niektórych geologów żyjemy obecnie w antropocenie, epoce zdominowanej przez działalność człowieka. Choć za początek antropocenu zwykle uważana jest rewolucja przemysłowa w XVIII/XIX wieku, istotne zmiany środowiska przez ludzkie społeczności następowały już dużo wcześniej – powiedział cytowany w komunikacie, który ukazał się na stronach internetowych Uniwersytetu Warszawskiego archeolog dr hab. Arkadiusz Sołtysiak.

Chociaż najstarsze zauważalne ślady oddziaływania ludzi na środowisko wskazują na koniec epoki lodowcowej, w publikacji stwierdzono, że zmiany te przyspieszyły około 4000 lat temu. Pierwsze przypadki rolnictwa pojawiły się w różnych miejscach w różnym czasie i spowodowały ogromny wpływ na środowisko poprzez oczyszczanie gruntów, erozję i emisje dwutlenku węgla.

Jeśli istnieje wiele początków, naukowcy muszą odpowiedzieć na bardziej skomplikowane pytania - na przykład kiedy rolnictwo zaczęło przekształcać krajobrazy w różnych częściach świata? To trudne pytanie, ponieważ archeolodzy zwykle koncentrują się na konkretnym, ograniczonym terenie oraz nadają priorytet lokalizacjom, w których uważa się, że rolnictwo pojawiło się najwcześniej. Jednak do oceny globalnej skali transformacji środowiska przez człowieka potrzeba było zainicjować współpracę między archeologami, antropologami i geografami w celu zbadania wiedzy na temat użytkowania gruntów na całej planecie.

Gromadzeniem tej wiedzy zajęli się uczeni z projektu ArchaeoGLOBE. To największy projekt crowdsourcingowy w dziedzinie archeologii, jaki kiedykolwiek przeprowadzono. Wzięło w nim udział 255 archeologów z całego świata, w tym z Uniwersytetu Warszawskiego. Dzięki projektowi zebrano informacje dotyczące uprawy ziemi przez człowieka w 146 regionach obejmujących wszystkie kontynenty (poza Antarktydą) w okresie od 10 tys. lat temu do połowy XIX wieku. Zebrane w projekcie dane są dostępne w bazie ArchaeoGLOBE Harvard DataVerse.

W wyniku współpracy badaczy z różnych dziedzin z całego świata powstał globalny obraz wpływu człowieka na środowisko. Rezultaty prac wskazują, że pierwsze poważne zmiany środowiska powstały z powodu rolnictwa, a badania archeologiczne sugerują, że w prawie połowie (42 proc.) wykopalisk stwierdzono jakąś formę rolnictwa już 6 tys. lat temu.

Globalne dane archeologiczne pokazują, że transformacja środowisk przez ludzi rozpoczęła się w różnych momentach w różnych regionach i przyspieszyła wraz z pojawieniem się rolnictwa. Niemniej jednak już 3 tys. lat temu większość planety została w jakiś sposób przekształcona przez pierwszych rolników i pasterzy.

– Projekt ArchaeoGLOBE wykazał, że zmiany środowiska poprzez wprowadzenie intensywnych metod uprawy ziemi oraz urbanizację zostały zainicjowane już 6 tys. lat temu i w ciągu kolejnych 4 tys. lat rozpowszechniły się na więcej niż połowie ekumeny. Choć skala tych zmian była początkowo niewielka w porównaniu z czasami po rewolucji przemysłowej, dane projektu ArchaeoGLOBE sugerują, że wpływ człowieka na środowisko w bardziej odległej przeszłości był do tej pory wyraźnie niedoszacowany – wyjaśnił dr hab. Sołtysiak.

 

Źródło: Uniwersytet Warszawski, The Conversation, fot. Lucas Stephens/ University of Washington