Samoświadomość jest jedną z tych cech, które jak sądzimy, są dla ludzi wyjątkowe, a przynajmniej tak wysoki jej poziom, jaki występuje u naszego gatunku. Czy jednak jesteśmy pod tym względem aż tak odosobnieni? Wydaje się, że do pewnego stopnia świadome samych siebie są również niektóre zwierzęta.
Do tej pory jedynymi zwierzętami, które przeszły test, uznawany przez behawiorystów za punkt odniesienia dla zdolności kognitywnych na wyższym poziomie, są ssaki – kilka gatunków małp, słonie, świnie, delfiny, orki oraz ptaki z rodziny krukowatych, ale też gołębie. W 2018 roku do tego zacnego grona dołączyła malutka ryba - wargatek sanitarnik (więcej na ten temat w tekście: Mała rybka przeszła test lustra określający samoświadomość). W nowych badaniach okazało się, że potencjalną samoświadomością mogą pochwalić się również pingwiny.
Opis i rezultaty badań, które nie przeszły jeszcze procesu recenzji, ukazały się w bazie pre-printów bioRxiv (DOI: 10.1101/2022.11.04.515260).
Czasami niektóre niepozorne zwierzęta potrafią nas zaskoczyć swoimi zdolnościami. Dlatego też nie należy się dziwić temu, że trójka naukowców z Indii postanowiła przyjrzeć się bliżej pingwinom. Ich badania wskazują bowiem, że pingwiny mogą być jednymi z tych zwierząt, które są świadome samych siebie. A przynajmniej w pewnym stopniu. Chodzi tutaj konkretnie o żyjące na Antarktydzie pingwiny białookie, nazywane również pingwinami Adeli.
Generalnie ta niezwykła właściwość – samoświadomość – jest wśród zwierząt dosyć rzadka. Przynajmniej tak wynika z dotychczas przeprowadzonych badań. Do pewnego stopnia wskazujące na to zachowania przejawiają tylko nieliczne gatunki. Dość sporym problemem jest też stwierdzenie tego u zwierząt. O ile w przypadku ludzi jest to wyjątkowo proste, wręcz oczywiste, o tyle w odniesieniu do zwierząt należy sięgać po dość niekonwencjonalne metody. Jedną z nich jest tzw. test lustra.
Właśnie przy pomocy testu lustra naukowcy postanowili zbadać poziom samoświadomości u pingwinów. Test obejmował 4 fazy. W pierwszej po prostu ustawiono szereg luster w pobliżu pingwinów i obserwowano ich reakcje. W drugiej zbudowano coś w rodzaju kartonowego korytarza, na którego końcu pingwiny natrafiały na lustro. W przypadku trzeciej próby na lustrach umieszczano naklejki, które w momencie przeglądania się w nich miały wprowadzać pingwiny w błąd sugerując im, że owe naklejki znajdują się tak naprawdę na nich samych. Natomiast w ostatnim teście na losowo wybranych pingwinach umieszczano śliniaki i obserwowano ich reakcję na widok samych siebie w lustrze.
Koncepcja testu lustra jest dość prosta. Chodzi o umieszczenie na ciele wybranego zwierzęcia znaku, którego nie może zobaczyć bez pomocy lustra – chociażby kropki na czole. W przypadku gdy po ustawieniu przed osobnikiem lustra zacznie on interesować się kropką na czole, oznacza to, że rozpoznaje w lustrze siebie.
Test lustra jest metodą badania samoświadomości. Po raz pierwszy został przeprowadzony na szympansach w latach 70. Grupa szympansów, która nigdy wcześniej nie widziała lustra, początkowo swoje odbicie brała jako zagrożenie. Po pewnym czasie szympansy zrozumiały, że w lustrze widzą odbicia nich samych.
Pozytywny wyniki testu daje rozpoznanie przez określone zwierzę swojego odbicia w lustrze, a nie traktowanie go, jako innego stworzenia. Taka zmiana zachowania odzwierciedla pewną samoświadomość - model mentalny własnego ciała w odróżnieniu od przyjaciół, wrogów lub innych części środowiska. Dzieci średnio po 18 miesiącach potrafią przejść test lustra.
W badaniach pingwinów autorzy nieco zmodyfikowali test i dodali kilka jego wariantów. Obserwacje zwierząt pokazały, że w przypadku pierwszego testu, reakcji ze strony pingwinów nie było, co wbrew pozorom również dostarcza pewnych informacji. Wiele bowiem zwierząt w takiej sytuacji patrząc w lustro zwyczajnie sądzi, że ma do czynienia z innym przedstawicielem swojego gatunku – i reaguje odpowiednio. W drugim przypadku pingwiny zachowywały się w sposób, który wydawał się wskazywać na to, że oglądają siebie w lustrze. Szczególną aktywnością wykazywały się natomiast w kontekście naklejek, które próbowały nawet z siebie zdjąć. Co ciekawe, nie reagowały w ogóle w przypadku ostatniego testu. Podsumowując: z jednej strony uzyskane rezultaty nie są w pełni jednoznaczne, jednakże z drugiej strony po części wskazują, że pingwiny wydają się być jednak w pewnym stopniu samoświadome.
Źródło: Phys.org, IFLScience, fot. Liam Quinn, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons
