Iwan Pietrowicz Pawłow to rosyjski fizjolog, który w 1904 roku otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny. Wszystko dzięki przełomowemu odkryciu dotyczącemu odruchu warunkowego. Stworzył on podwaliny teorii warunkowania i dokonał innych odkryć, które miały wpływ na rozwój badań nad układem trawiennym.
Eksperymenty na psach pozwoliły Pawłowowi odkryć, że podanie zwierzętom jedzenia wywołuje u nich wydzielanie śliny. Taką reakcję nazwano odruchem bezwarunkowym. Idąc dalej, Pawłow do podawania jedzenia dołączył bodziec dźwiękowy. Z czasem zauważył, że psy utożsamiają dany dźwięk z jedzeniem i ślinią się w reakcji na dźwięk nawet wtedy, gdy nie towarzyszy temu jedzenie. Badania nad odruchem warunkowym nie były jednak jedynymi eksperymentami, jakie Pawłow prowadził na psach.
Iwan Pawłow prowadził badania na psach, dzięki czemu odkrył istnienie odruchu warunkowego. Odruch warunkowy to tak zwana reakcja nabyta (w przeciwieństwie do odruchu bezwarunkowego, który jest automatyczną reakcją na bodźce; przykłady odruchów bezwarunkowych: odruch wymiotny, źreniczny, kolanowy, chwytny u noworodka, właśnie ślinienie się podczas jedzenia). Odruch ten może powstawać na bazie odruchu bezwarunkowego – poprzez regularne, systematyczne powtarzanie konkretnej czynności i skojarzenie jej z inną. W przypadku psów Pawłowa było to wydzielanie się śliny na dźwięk dzwonka. Odruch, który powstaje na bazie odruchu bezwarunkowego, nazywa się także odruchem Pawłowa lub klasycznym odruchem warunkowym.
Istnieje też pojęcie instrumentalnego odruchu warunkowego. W tym przypadku odruch warunkowy może powstać wtedy, gdy nie jest oparty na odruchu bezwarunkowym. Odkryto, że konkretna reakcja danego obiektu może zostać wymuszona poprzez przyzwyczajenie. Na przykład zwierzę, które jest nagradzane przez pokarm, chętniej wykonuje daną czynność niż zwierzę, które jest karane za nieposłuszeństwo. Warunkiem jest skojarzenie czynności z inną i świadomość korzyści.
Odruchy warunkowe nie dotyczą jedynie zwierząt, ale także ludzi. W codziennym życiu wykonuje się czynności wyuczone. Są nimi np. mycie rąk po powrocie do domu, zamykanie drzwi na klucz podczas wychodzenia czy gaszenie światła. Często zdarza się, że po wykonaniu tych czynności ludzie nie pamiętają, że miały one miejsce – jest to dowód na to, iż zostały wykonane mechanicznie, w sposób wyuczony.
Podczas eksperymentu Pawłow wykorzystał wiedzę medyczną, którą zdobywał przez lata edukacji i praktyki zawodowej. Oto, jak badacz wykonywał specjalistyczne pomiary wydzielanej przez psy śliny:
Zabieg, który wykonywał badacz, był krótki i teoretycznie nieinwazyjny dla psa. Okazało się jednak, że część psów sprzeciwiała się przeprowadzeniu zabiegu. Wzburzone, będące pod wpływem emocji psy, wydzielają więcej śliny niż w normalnych warunkach, a to mogło mieć wpływ na zafałszowanie wyników eksperymentu.
Oprócz badań nad odruchami warunkowymi Pawłow przeprowadzał wcześniej inne eksperymenty na psach. Nie wszystkie badania przeprowadzane przez naukowca odbywały się bez szkody dla zwierząt.
Jedne z pierwszych eksperymentów, jakie przeprowadzał Pawłow, polegały na przenoszeniu nabytych, ludzkich chorób na zwierzęta. Miało to służyć odnalezieniu lekarstwa na ludzkie schorzenia. W dorobku naukowca jest m.in. wytworzenie przetoki w żołądku psa, mającej być odwzorowaniem rany postrzałowej. Pawłowi nie udało się osiągnąć zamierzonego celu i mimo prób przywrócenia zdrowia zwierzęciu, pies do końca życia odczuwał skutki okaleczenia.
Innym przykładem praktyk Pawłowa, które wyrządziły trwałe szkody na zdrowiu zwierząt, były np. eksperymenty na mózgu zwierząt czy zakładanie trwałych przetok na trzustki.
Artykuł przygotowany we współpracy z serwisem: https://wamiz.pl/
