Malutka czaszka znaleziona w wapiennej skale w Belgii okazała się być najstarszą znalezioną do tej pory skamieliną współczesnego ptaka. Skamielina, nazywana przez badaczy „wonderchicken”, pochodzi z epoki dinozaurów i liczy blisko 67 milinów lat.
Prawie kompletna czaszka została znaleziona w pobliżu granicy holendersko-belgijskiej. Należała do gatunku nazwanego Asteriornis maastrichtensis, choć badacze mówiąc o znalezisku używają raczej przydomka „wonderchicken”. Gatunek ten żył 66,7 miliona lat temu, jak wskazało datowanie, niecały milion lat przed uderzeniem asteroidy, która doprowadziła do zagłady dinozaurów.
Wyniki badań skamieliny ukazały się na łamach pisma „Nature”.
Skamielina na pierwszy rzut oka wygląda jak kawałek wapiennej skały wielkości talii kart, z której wystają drobniutkie fragmenty kości. Została znaleziona 20 lat temu przez amatora w kamieniołomie w formacji Maastricht w Belgii, w pobliżu granicy z Holandią i Niemcami. Dopiero zastosowanie tomografii komputerowej wysokiej rozdzielczości pozwoliło zobaczyć znalezisko w pełnej krasie.
Możliwość skanowania skamielin za pomocą tomografii komputerowej całkowicie zmieniła sposób, w jaki pracują paleontolodzy. - Moment, w którym po raz pierwszy zobaczyłem, co znajduje się pod skałą, był najbardziej ekscytującą chwilą mojej kariery naukowej - powiedział dr Daniel Field z University of Cambridge, który kierował badaniami. - Jest to jedna z najlepiej zachowanych kopalnych czaszek ptaków na świecie. Niemal musieliśmy się uszczypnąć, kiedy ją zobaczyliśmy, by sprawdzić, czy nie śnimy. Wiedzieliśmy bowiem, że pochodzi z tak ważnego okresu w historii Ziemi – dodał.
Na podstawie analiz szczątków kopalnych, które składają się z prawie kompletnej czaszki i kilku kości kończyn, naukowcy ustalili, że „wonderchicken” był wielkości przepiórki. Ważył nie więcej niż 400 gramów. Skamielina ma wiele cech wspólnych dla współcześnie żyjących kur i kaczek, co sugeruje, że Asteriornis maastrichtensis jest bliski ostatniemu wspólnemu przodkowi tych dwóch gatunków.
Czaszka, pomimo swojego wieku, ma cechy doskonale rozpoznawalne u współczesnych ptaków. Według badaczy związek z drobiem, który znamy, jest oczywisty. Field opisał czaszkę jako rodzaj „pomieszania” kurczaka i kaczki. - Ta skamielina mówi nam, że na początku przynajmniej niektóre współczesne ptaki były dość małymi, mieszkającymi na ziemi i prawdopodobnie w pobliżu brzegu morza ptakami - powiedział Field. - Mam nadzieję, że to odkrycie zapoczątkuje nową erę znalezisk kopalnych, które pomogą wyjaśnić, jak, kiedy i gdzie ewoluowały współczesne ptaki – dodał.
Charakterystyczna kość wystająca z tyłu czaszki jest podoba dla współcześnie żyjącego ptactwa wodnego, jak chociażby kaczki. Z kolei przednia część czaszki jest podobna do czaszki współczesnej kury. - Kura zje wszystko, co przed nią postawisz – wyjaśnił Field i dodał, że znajduje to odzwierciedlenie w kształcie dzioba, który wydaje się nie być dostosowany do diety ptaka, jak ma to miejsce chociażby u kolibra o smukłym i długim dziobie, czy u drapieżnych ptaków.
Ten kształt dzioba sugeruje, że „wonderchicken”, podobnie jak kury, nie był wybredny. I to może być kluczowa cecha, która pozwoliła ptakom przetrwać czas po uderzeniu asteroidy. Analizy kości kończyn sugerują, że A. maastrichtensis miał dość długie nogi. Skała zawierająca skamieliny składa się z osadów morskich, co z kolei wskazuje, że ptak mógł żyć wzdłuż linii brzegowej i brodził w wodzi szukając pożywienia.
- Ta skamielina znajduje się bardzo blisko wspólnego przodka dwóch głównych grup żywych ptaków - grupy, która ostatecznie dała początek kurom i krewnym, oraz grupy, która dała początek kaczkom i jej krewnym - powiedział Field.
Badacze uważają, że współczesne ptaki wyewoluowały od drapieżnych dinozaurów. Szacunki oparte na analizach molekularnych żywych grup ptaków sugerują, że miało to miejsce przed masowym wymieraniem spowodowanym uderzeniem asteroidy około 66 milinów lat temu. Nie wiadomo dokładnie kiedy, ale szacunki wahają się od około 110 milionów lat do 85-70 milionów lat temu.
- Prawie 11 tys. współcześnie żyjących gatunków ptaków ma wspólnego przodka. Uważamy, że przodek ten żył jakiś czas przed końcem epoki dinozaurów – powiedział Field. Dodał, że to trudne pole do badań, bo istnieje niewiele skamielin ptaków sprzed uderzenia asteroidy.
- Początki różnorodności ptaków owiane są tajemnicą. Oprócz tego, że współczesne ptaki powstały w pewnym momencie pod koniec epoki dinozaurów, mamy bardzo niewiele zapisów kopalnych ich wczesnych przedstawicieli - powiedział współautor publikacji dr Albert Chen. - Ta skamielina zapewnia nam możliwość zbadania, jak wyglądały ptaki w początkowej fazie ich historii ewolucji – dodał.
Fakt, że Asteriornis maastrichtensis został znaleziony w Europie, to kolejna rzecz, która czyni go tak niezwykłym. - Skamieliny ptaków z późnej kredy w Europie są niezwykle rzadkie. Odkrycie to dostarcza jednych z pierwszych dowodów, że Europa była kluczowym obszarem we wczesnej ewolucyjnej historii współczesnych ptaków – powiedział r John Jagt z Natuurhistorische Museum Maastricht w Holandii, współautor badań.
Źródło: University of Cambridge, fot. Philip Krzeminski
