Podczas wyprawy badawczej na północne tereny Madagaskaru grupa naukowców odkryła nowy, maleńki gatunek kameleona. Rozmiar ciała dorosłego samca wynosi zaledwie 13,5 milimetra, co czyni go najmniejszym znanym samcem wśród gadów. Samica jest nieco większa i mierzy 19,2 milimetra długości.
Na nieznanego dotąd, maleńkiego kameleona, natknęli się badacze z międzynarodowego zespołu kierowanego przez uczonych z Bawarskiej Państwowej Kolekcji Zoologii (ZSM-SNSB). Naukowcy nazwali nowy gatunek Brookesia nana, a opis jego przedstawicieli ukazał się na łamach pisma „Scientific Reports”.
Podczas badań terenowych naukowcom udało się znaleźć jednie dwa osobniki – samicę i samca. - Przy długości ciała samca małego kameleona wynoszącej zaledwie 13,5 mm, a łącznie z ogonem 22 mm, jest on najmniejszym znanym samcem ze wszystkich „wyższych kręgowców” - mówi Frank Glaw z ZSM-SNSB, pierwszy autor badań.
Samica jest nieco większa i od czubka nosa do kloaki mierzy 19,2 mm, a razem z ogonem 29 mm. Rozmiary jej partnera stawiają go jako nowego pretendenta do tytułu najmniejszego samca wśród gadów, ale rozmiary samicy przekreślają jej rywalizację o to miano. Samica Brookesia nana jest nieco większa od samicy żyjącej na Karaibach jaszczurki Sphaerodactylus ariasae, która obecnie nosi tytuł najmniejszej samicy wśród gadów.
- Biorąc pod uwagę, że ogólny plan budowy ciała gadów jest raczej podobny do planu ciała ssaków i ludzi, fascynujące jest obserwowanie, jak mogą się zminiaturyzować te organizmy i ich narządy - wskazuje Glaw. Ale, jak się okazuje, nie każdy organ jest zminiaturyzowany.
- Przy pomocy skanów mikrotomografii komputerowej byliśmy w stanie zidentyfikować dwa jaja w obrazowaniu samicy i w ten sposób wykazać, że jest to dorosły osobnik - mówi Mark D. Scherz z Uniwersytetu w Poczdamie. Aby określić dojrzałość płciową samca, zespół przyjrzał się jego genitaliom, które, jak się okazało, były nad wyraz dobrze rozwinięte. Struktury te określane są jako półprącie i spotykane są u samców jaszczurek i węży. Półprącie samca Brookesia nana ma 2,5 mm długości, co stanowi 18,5 proc. długości całego ciała.
Badacze porównali rozmiary narządów kopulacyjnych samca Brookesia nana z 51 innymi gatunkami kameleonów z Madagaskaru. Analiz pokazały, że najmniejsze kameleony mają zwykle największe genitalia w stosunku do rozmiaru ich ciała. Wynik samca Brookesia nana stawia go na piątym miejscu, jeśli chodzi o wielkość półprącia wśród badanych gatunków. Rekordzistą w zakresie wielkości narządów płciowych w tej grupie jest samiec innego gatunku małych kameleonów z Madagaskaru - Brookesia tuberculata. Jego półprącie stanowi mniej więcej jedną trzecią rozmiaru ciała samca. Ale, jak zaznaczają naukowcy, inne zwierzęta mają znacznie większe proporcje genitaliów do wielkości ciała, w tym chociażby kaczki, których długość narządów płciowych może być równa długości ciała, a w przypadku niektórych gatunków skorupiaków genitalia mogą być nawet osiem razy dłuższe niż ich ciała.
Wytłumaczeniem tego zjawiska może być znaczna różnica rozmiarów między samcami i samicami, tak zwany „dymorfizm płciowy”. W przypadku gatunków kameleonów o większych rozmiarach, samce są przeważnie większe niż samice, ale w przypadku małych kameleonów jest odwrotnie. - W rezultacie skrajnie zminiaturyzowane samce potrzebują stosunkowo sporych genitaliów, aby z powodzeniem kojarzyć się z większymi samicami - wyjaśnia Miguel Vences z Uniwersytetu Technicznego w Brunszwiku.
Zasięg występowania większości kameleonów karłowatych jest bardzo mały, czasami obejmuje obszary zaledwie kilku hektarów. Naukowcy sądzą, że tak też jest w przypadku Brookesia nana. Jednak mimo znacznie zawężonego obszaru poszukiwań znaleziono tylko dwa okazy tych zwierząt.
Naukowcy wciąż niewiele wiedzą o tych małych kameleonach. Jednak ich przyszłość jawi się w ponurych barwach. Lasy deszczowe Madagaskaru stoją w obliczu poważnego zagrożenia ze strony człowieka – chodzi o działalności, taką jak wylesianie czy współczesne rolnictwo. To sprawia, że te małe kameleony są prawdopodobnie zagrożone wyginięciem.
- Niestety siedlisko tego kameleona znajduje się pod silną presją wylesiania, ale obszar ten został niedawno wyznaczony jako obszar chroniony i mamy nadzieję, że umożliwi to przetrwanie temu maleńkiemu kameleonowi - podkreśla Oliver Hawlitschek z Centrum für Naturkunde w Hamburgu.
Źródło: Staatliche Naturwissenschaftliche Sammlungen Bayerns, fot. Frank Glaw (SNSB/ZSM)
