Dodano: 08 września 2022r.

Naukowcy odkryli szkielet sprzed 31 tys. lat noszący ślady amputacji nogi

W jaskini Liang Tebo w indonezyjskiej części wyspy Borneo, w miejscu, w którym znajdują się jedne z najwcześniejszych dzieł sztuki naskalnej na świecie, naukowcy odkryli szczątki młodej osoby, na których widać ślady po amputacji nogi. Szkielet liczy sobie 31 tys. lat, co oznacza, że badacze znaleźli najstarszy na świecie przykład amputacji - bez nowoczesnych antybiotyków i środków przeciwbólowych.

Naukowcy odkryli szkielet sprzed 31 tys. lat noszący ślady amputacji nogi

 

Naukowcy znaleźli najwcześniejszy przykład amputacji nogi, dziesiątki tysięcy lat przed pojawieniem się nowoczesnych narzędzi chirurgicznych, antybiotyków i środków przeciwbólowych. Szkielet młodej osoby noszący wyraźne ślady amputacji dolnej części nogi odkryto na wyspie Borneo. Naukowcy twierdzą, że pacjent przeżył kolejne sześć do dziewięciu lat po operacji.

Według badań opublikowanych w czasopiśmie „Nature” (DOI: 10.1038/s41586-022-05160-8) prehistoryczna operacja pokazuje, że ludzie poczynili postępy w medycynie znacznie wcześniej niż dotychczas sądzono.

Amputacja nogi sprzed 31 tys. lat

Naukowcy z Griffith University w Australii natknęli się na szczątki młodej osoby w 2020 roku podczas badania jaskini Liang Tebo na wyspie Borneo, która znajduje się w regionie lasów deszczowych znanym z najwcześniejszych przykładów sztuki naskalnej na świecie. Odkryty szkielet był nienaruszony, jednak brakowało mu lewej stopy i dolnej części lewej nogi. Po zbadaniu szczątków naukowcy doszli do wniosku, że brakujące elementy nie zagubiły się w grobie ani nie zostały utracone w wyniku wypadku — zostały starannie usunięte.

Pozostałe kości lewej nogi noszą ślady starannego, ukośnego nacięcia, które się zagoiło. Nie było śladów infekcji, której należałoby się spodziewać, gdyby dolna część nogi została chociażby odgryziona przez dużego drapieżnika. Nie było też śladów złamania czy zmiażdżenia, którego można by się spodziewać, gdyby młody osobnik doznał uszczerbku na zdrowiu w wyniku wypadku. Jak twierdzą badacze, wszystko wskazuje na to, że osoba ta żyła jeszcze przez około sześć do dziewięciu lat po odcięciu kończyny, ostatecznie umierając z nieznanych przyczyn jako młody dorosły.

Amputacja nogi sprzed 31 tys. lat

Fot. Maloney et al/Nature 2022

Znalezisko to sugeruje, że prehistoryczni mieszkańcy Borneo wiedzieli wystarczająco dużo o medycynie, aby przeprowadzić amputację bez prowadzącej do śmierci utraty krwi lub infekcji. W badaniach uczeni niestety nie ustalili dokładnie, jakim narzędziem posłużył się pradawny chirurg do amputacji kończyny ani w jaki sposób zapobiegł infekcji. Jednak spekulują, że cięcie mogło zostać wykonane za pomocą ostrego kamiennego narzędzia. Wskazują taż na niektóre z roślin występujących w regionie, które mają właściwości lecznicze i mogłyby posłużyć zapobiegnięciu zakażeniu. To jednak nie wszystko. Społeczność musiała opiekować się młodym pacjentem przez wiele lat, ponieważ przetrwanie w trudnym terenie po amputacji z pewnością nie było łatwe.

- Ogromnym zaskoczeniem było to, że ten starożytny pacjent przeżył bardzo poważną i zagrażającą życiu operację w dzieciństwie, że rana zagoiła się, tworząc kikut, i że przez lata żył w górzystym terenie z ograniczoną mobilnością – co sugeruje wysoki stopień opieki w społeczności, w której żył - mówi Melandri Vlok z Uniwersytetu w Sydney.

Prehistoryczna medycyna

Tim Maloney z Griffith University podkreślił, że ta wczesna operacja „przepisuje na nowo historię ludzkiej wiedzy medycznej i rozwoju”. Dotychczas najwcześniejszy przykład amputacji był znaleziony we Francji szkielet starszego mężczyzny, któremu usunięto lewe przedramię tuż nad łokciem 7000 lat temu.

Nawet dzisiaj, kiedy lekarze mają w zanadrzu cały arsenał produktów medycznych, które mają zapobiegać infekcjom, hamować krwawienie i ból, amputacje wymagają znacznych umiejętności technicznych i sprawności manualnej.

Dotychczas naukowcy sądzili, że zaawansowane praktyki medyczne rozwinęły się około 10 tys. lat temu, gdy ludzie osiedlili się w społeczeństwach rolniczych. Ale to znalezisko można dodać do rosnącej liczby dowodów na to, że ludzie zaczęli dbać o swoje zdrowie znacznie wcześniej w swojej historii. Maloney i współpracownicy przyznają, że odkrycie obala dominujące wśród archeologów założenie, że bardziej złożone operacje były poza możliwościami społeczeństw koczowniczych.

Autorzy publikacji przyznają, że pradawny chirurg lub zespół lekarzy musiał posiadać szczegółową wiedzę na temat ludzkiej anatomii, higieny i układu krążenia, aby móc sprawnie „poruszać się” wśród żył, naczyń krwionośnych i nerwów, amputować stopę i zapobiec utracie krwi oraz infekcji. Jednak przede wszystkim, ludzie ci musieli wiedzieć, że u tej młodej osoby zaszła pilna konieczność usunięcia dolnej części nogi, by mogła one żyć dalej.

- Nowe odkrycie na Borneo pokazuje, że ludzie byli już w stanie skutecznie amputować chore lub uszkodzone kończyny na długo przed tym, jak zaczęliśmy uprawiać ziemię i żyć w stałych osadach” – mówi archeolog Maxime Aubert z Griffith University.

Skąd tak zaawansowana wiedza medyczna?

Ustalenie wieku szczątków może być trudne. W tym przypadku naukowcy datowali szkielet, mierząc śladowe poziomy promieniowania zachowanego w szkliwie zębów, co dało im oszacowanie wieku zgodne z wynikami datowania radiowęglowego osadów, w których pochowano szczątki. Wyniki datowania pokazują, że osoba ta zmarła między 31 201 a 30 714 lat temu w wieku około 19-20 lat. Badacze nie był w stanie określić płci szczątków, ale ich wzrost był podobny do wzrostu osobników płci męskiej, o których wiadomo, że żyły w tym czasie i w tym miejscu.

Nie wiadomo, czy pradawni mieszkańcy Borneo posiadali zaawansowane zdolności medyczne. Być może odkrycie przedstawia odosobniony i rzadki przypadek. Jednak bogata wiedza, jaką zwykle rdzenne społeczności posiadają na temat roślin o leczniczych właściwościach rosnących w pobliżu ich miejsca zamieszkania sugeruje, że starożytni ludzie z tych lasów deszczowych wiedzieli, jak skutecznie leczyć infekcje. Ale ich wiedza mogła sięgać głębiej.

- Jedną z możliwości jest to, że szybkie tempo infekcji w gorących i wilgotnych tropikach skłoniło wczesnych zbieraczy w tym regionie do skorzystania z „naturalnej apteki” roślin leczniczych w lesie deszczowym, co doprowadziło do wczesnego rozkwitu wykorzystania zasobów lasu do wytwarzania środków znieczulających i antyseptycznych - mówi India Ella Dilkes-Hall z University of Western Australia.

- Wszystkie wcześniejsze przypadki archeologiczne dotyczące zaawansowanych procedur chirurgicznych były związane z dużymi, osiadłymi społecznościami rolniczymi: starożytnymi Egipcjanami, Peruwiańczykami itd. Przeżycie amputacji to najnowsza norma medyczna dla większości zachodnich społeczeństw, w których środki antyseptyczne rozwinęły się pod koniec XIX wieku. To był pierwszy poważny krok w kierunku amputacji – często w tym czasie przeprowadzanych przez fryzjerów – podkreśla Maloney.

 

Źródło: Nature, Science Alert, AP, fot. Jose Garcia (Garciartist)/ Griffith University