Dodano: 25 października 2022r.

Jętki naprawdę żyją tylko jeden dzień?

Jętka to malutki owad z dużymi oczami i małą głową, co upodabnia go nieco do ważki. Cykl życia tych owadów to jedna z najbardziej fascynujących historii w świecie przyrody. Na całym świecie występuje ponad dwa tysiące gatunków tych stworzeń. Bywają nazywane jętkami jednodniówkami, jednak wbrew potocznej nazwie, większość gatunków żyje dłużej niż jeden dzień. Choć są też i takie, których życie w dorosłej postaci trwa kilka minut.

Jętki naprawdę żyją tylko jeden dzień?

 

Jętki (Ephemeroptera) można spotkać na całym świecie poza regionami polarnymi. Przodek tych owadów wyewoluował około 350 milionów lat temu, na długo przed dinozaurami. Obecnie na świecie występuje około 2500 gatunków tych owadów. W Polsce wyróżnia się 119 gatunków.

Chociaż jętki nie są tak kolorowe jak ich kuzyni - ważki, są ważnymi członkami ich ekosystemów. Jętki są na ogół związane ze środowiskiem wodny. Są też niezwykle wrażliwe na skażenie środowiska, w wyniku czego zwykle występują wyłącznie na obszarach o wysokiej jakości wody i niskim zanieczyszczeniu. Przez to jętki są wykorzystywane w biologicznych metodach oceny jakości wody.

Owady te mogą okresowo sprawiać problemy ludziom żyjącym w okolicy strumyków, rzek czy jezior ze względu na masowe, niemal jednoczesne pojawienie się setek tysięcy dorosłych osobników. Dorosłe jętki mają dwie pary przezroczystych skrzydeł, które w spoczynku są utrzymane pionowo nad ich ciałem. Co ciekawe, dorosłe osobniki nie mają funkcjonalnych aparatów gębowych, ponieważ ich jedyną funkcją jest reprodukcja. Po rozmnażaniu umierają.

Jętki znane są każdemu wędkarzowi. Często są wykorzystywane jako przynęta lub jako model do projektowania sztucznych przynęt. Wiele regionów związanych z wędkarstwem posiada wykresy przedstawiające przewidywane daty wylęgu poszczególnych gatunków jętek, które często wypełniają strumienie czy zbiorniki wodne latającymi owadami i doprowadzają ryby do szaleństwa żerowania, co wykorzystują wędkarze.

Jak długo żyją jętki?

Średnia długość życia jętki to tylko jeden lub dwa dni. Ale długość życia w postaci dorosłej zależy od gatunku. Może to być dzień, kilka godzin a nawet i mniej. Rekordzistką jest samica z gatunku Dolania americana, która w postaci dorosłej żyje zaledwie 5 minut.

Przedstawiony wyżej okres dotyczy stadium dorosłego owada, a jętki większość życia spędzają w postaci larw i okres ten może trwać nawet kilka lat. W postaci larw są ważnym składnikiem łańcuchów pokarmowych w wielu różnych siedliskach wodnych.

Cykl życiowy jętki rozpoczyna się na etapie jaja składanego przez samicę do wody. Z jaj wylęgają się następnie larwy, które mogą w tym stanie żyć nawet kilka lat. W tym czasie przechodzą wiele faz rozwoju. Jętki mają dwie dorosłe fazy. Na obu tych etapach mają skrzydła, żyją przez bardzo krótki czas i w ogóle nie jedzą.

Pierwsza z tych faz, znana jako subimago, to stadium uskrzydlone owada. Pojawia się już, gdy nimfa opuści wodę. Następnie, przechodząc kolejne linienie, owad przeobraża się w ostateczną postać dorosłą – imago. Nie jest jasne, dlaczego jętki zachowały ten wyjątkowy etap w swoim cyklu życiowym, uważa się jednak, że mogą nie być w stanie w jednym kroku zmienić się z nimfy w dojrzałego płciowo dorosłego osobnika. Jętki zazwyczaj przybierają postać dorosłą od późnej wiosny do wczesnej jesieni, gdzie łączą się w roje, składają jaja, a następnie umierają.

Taniec godowy

Jedynym celem w życiu dorosłego osobnika jętki jest kopulacja. Nawet ich aparaty gębowe w dorosłym stadium są uwstecznione i nie pobierają pokarmu. Choć są gatunki, które w tej postaci żyją kilka godzin, czy nawet minut, to czas ten w zupełności wystarcza do wykonania swojego zadania.

Dorosłe samce, gdy są gotowe do rozmnażania, tworzą duże roje nad wodą. Samice widząc to wlatują w nie, gdzie są chwytane przez samce i zapładniane. Gody te mogą być ciekawym widowiskiem. Ogromny, wirujący i głośny obłok owadów przyciąga wzrok.

Samice po kopulacji schodzą na powierzchnię wody, gdzie składają jaja, które zaczynają tonąć i rozpraszają się wśród roślinności wodnej. Z jaj po kilku tygodniach wylęgają się larwy. Samice natomiast wyczerpane upadają na powierzchnię wody i przeważnie kończą jako posiłek różnorakich ryb. Samce rzadko wracają do wody i przeważnie giną na pobliskim lądzie. Proces ten w zależności od gatunku może się nieco różnić.

Po godach ogromne tereny są pokryte ciałami jętek. W niektórych miejscach władze używają pojazdów do odśnieżania, aby uprzątnąć ulice i chodniki. Ale nie wszędzie tak jest. W Afryce w okolicach Jeziora Wiktorii mieszkańcy używają martwych jętek do przyrządzania rodzaju pasztecika o nazwie „Kungu”. Ta bogata w białko żywność jest ważną częścią ich diety.

Zagrożenia

Niegdyś jętki były powszechne w rzekach i zbiornikach wodnych Europy. Dziś jest ich coraz mniej, a niektóre gatunki wyginęły. Wszystko przez znaczne pogorszenie jakości wody. Do tego doliczyć należy zanik ich naturalnych siedlisk. Wpływają na to regulacje rzek czy zmiany kształtu ich koryt.

W rozmowie z Polską Agencją Prasową, która miała miejsce kilka lat temu, dr Małgorzata Kłonowska-Olejnik, entomolog z Uniwersytetu Jagiellońskiego przyznała, że sytuacja jętek jest coraz gorsza. - Na Czerwonej Liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce jest aż 45 proc. gatunków jętek żyjących w naszych wodach. W innych krajach europejskich jest podobnie lub gorzej. Najbardziej zagrożone są gatunki żyjące w dużych rzekach nizinnych - jak Palingenia longicauda, która wyginęła w Wiśle na początku XX w. Gatunek Behningia ulmeri obserwowano w Warcie jeszcze w latach 1955-1962, a Oligoneuriella pallida spotykano w niektórych rzekach Polski jeszcze do lat 70. Inne rzadkie gatunki, np. Ametropus fragilis lub Ephoron virgo żyją obecnie na pojedynczych stanowiskach w stosunkowo małych populacjach – mówiła Kłonowska-Olejnik.