Etruskowie intrygowali pokolenia naukowców przez setki lat. Ich kultura rozkwitła w epoce żelaza na terenie dzisiejszych Włoch. Dzięki niezwykłym umiejętnościom metalurgicznym i zagadkowemu, nieistniejącemu już językowi, plemię to wyróżniało się na tle swoich sąsiadów. Już w starożytności grecki historyk Herodot rozpoczął debatę na temat pochodzenia tego niezwykłego ludu.
Badania rzucają nowe światło na rozwój i dziedzictwo Etrusków. Dane uzyskano poprzez analizę genomu 82 osób, żyjących przed wiekami w środkowych i południowych Włoszech. Okazuje się, że ludzie ci byli blisko spokrewnieni ze swoimi sąsiadami z Italii, a transformacje genetyczne można powiązać z wydarzeniami historycznymi. Wyniki analiz opisano w artykule opublikowanym w „Science Advances” (DOI: 10.1126/sciadv.abi7673).
Badania genomu osób żyjących między 800 r. p.n.e. i 1000 r. n.e. zostały przeprowadzone przez zespół naukowców z Niemiec, Włoch, Stanów Zjednoczonych, Danii i Wielkiej Brytanii.
Język Etrusków jest tylko częściowo zrozumiały dla współczesnych badaczy. Wiedzę na temat tej kultury w dużym stopniu czerpiemy z komentarzy późniejszych pisarzy greckich i rzymskich. Herodot twierdził, że pochodzili oni z Grecji, a konkretnie wywodzili się z migrujących grup anatolijskich lub egejskich. Inny starożytny historyk - Dionizjusz z Halikarnasu - uważał, że plemię to wywodziło się z lokalnej kultury Villanovan z epoki brązu. Oznaczałoby to, że byli ludnością autochtoniczną.
Większość współczesnych naukowców popierało tezę Dionizjusza o lokalnym pochodzeniu Etrusków. Jednak do tej pory brakowało konkretnych danych genetycznych dotyczących tej ludności. Teraz to się zmieniło.
Nowe badania nad genomem starożytnych ludzi obejmują okres niemal dwóch tysięcy lat. Próbki pochodziły z 12 stanowisk archeologicznych. Wyniki nie dostarczyły dowodów na pochodzenie Etrusków z Grecji, jak twierdził Herodot. W rzeczywistości profil genetyczny tej ludności był zbliżony do ludności zamieszkującej Rzym. Okazało się też, że znaczą część DNA można powiązać z osobami przybyłymi w te regiony ze stepów w epoce brązu.
Wcześniejsze badania wskazują na to, że grupy ludności związane ze stepem były odpowiedzialne za rozprzestrzenianie się języków indoeuropejskich, którymi obecnie posługują się miliardy ludzi na całym świecie. Jednak język etruski nie należy do tej grupy, co stanowi intrygującą zagadkę. To powód do dalszych badań archeologicznych, historycznych, lingwistycznych i genetycznych.
- Ta nieścisłość, w połączeniu z genetyczną rotacją, podważa proste założenie, że DNA można połączyć z językiem. Wszystko to sugeruje bardziej złożony scenariusz. Być może doszło do asymilacji wczesnych mieszkańców Italii z grupą Etrusków, co wykształciło nowy język. Działo się to w drugim tysiącleciu przed naszą erą - mówi David Caramelli, profesor z Uniwersytetu Florenckiego.
Badania wykazały, że kilka osób pochodziło z innych rejonów świata: ze wschodniego wybrzeża morza Śródziemnego, północnej Afryki i środkowej Europy. Jednak zasadnicza pula genetyczna pozostawała stabilna przez co najmniej 800 lat, obejmując epokę żelaza i okres Republiki Rzymskiej.
Analiza DNA wskazuje na to, że w okresie późnego cesarstwa rzymskiego w środkowych Włoszech doszło do zmiany genetycznej na wielką skalę. Mogła ona wynikać z migracji i przenoszenia żołnierzy oraz ludności ze wschodniej części basenu morza Śródziemnego do Italii.
- To genetyczne przesunięcie wyraźnie obrazuje rolę Imperium Rzymskiego w migracji ludności na dużą skalę w czasach zwiększonej mobilności społeczno-ekonomicznej i geograficznej - mówi Johannes Krause, dyrektor Instytutu Antropologii Ewolucyjnej w Instytucie Maxa Plancka.
Nowe odkrycia sugerują, że we wczesnym średniowieczu ludność z północnej części Europy przybywała na Półwysep Apeniński. Jednak genetyczny wpływ germańskich migrantów z nowo powstałego Królestwa Longobardów na ówczesną populację środkowych Włoch był niewielki.
Rodowód ludności Toskanii, Lacjum i Basilicaty nie zmienił się znacząco między wczesnym średniowieczem a dniem dzisiejszym. Sugeruje to, że pula genów obecnych u mieszkańców środkowych i południowych Włoch została w dużej mierze ukształtowana co najmniej 1000 lat temu.
Naukowcy uważają, że potrzebne są dalsze badania nad starożytnym DNA z całych Włoch. Tylko wtedy uzyskamy pewność, że wydarzenia historyczne w pierwszym tysiącleciu naszej ery miały duży wpływ na przemiany genetyczne na dużej części Półwyspu Apenińskiego.
- Wydaje się, że Imperium Rzymskie pozostawiło ślad w profilu genetycznym południowych Europejczyków. To odkrycie wypełniłoby lukę w badaniach nad DNA, dotyczących populacji europejskich i ludności ze wschodnich wybrzeży morza Śródziemnego - mówi Cosimo Posth, profesor z Wyższej Szkoły Nauk Społecznych w Rzymie.
Źródło: Max Planck Institute for the Science of Human History, fot. Erdeesai/ Wikimedia Commons/ CC BY 2.0. Na zdjęciu Bagnoregio – starożytne miasto w Italii założone przez Etrusków w VI w. p.n.e.
