Królewska Szwedzka Akademia Nauk ogłosiła tegorocznych laureatów Nagrody Nobla z medycyny i fizjologii. Nagrodą uhonorowani zostali Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell i Shimon Sakaguchi – za odkrycia dotyczące obwodowej tolerancji immunologicznej.
Przyznanie Nagrody Nobla z medycyny i fizjologii tradycyjnie rozpoczyna Tydzień Noblowski. Jutro poznamy laureata bądź laureatów z fizyki, a w środę z chemii. W czwartek poznamy nazwisko laureata literackiej Nagrody Nobla, a w piątek Norweski Komitet Noblowski poinformuje o przyznaniu Pokojowej Nagrody Nobla. W następny poniedziałek poznamy laureata lub laureatów tzw. ekonomicznego Nobla, jedynej nagrody, której w swoim testamencie nie wymienił fundator nagrody Alfred Nobel. Nagrodę przyznaje Centralny Bank Szwecji.
Nagroda Nobla 2025 z medycyny i fizjologii
Tegoroczną Nagrodę Nobla z fizjologii i medycyny otrzymali Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell i Shimon Sakaguchi – za odkrycia dotyczące obwodowej tolerancji immunologicznej. Naukowcy odkryli, jak utrzymać układ odpornościowy pod kontrolą.
Silny układ odpornościowy organizmu musi być regulowany, inaczej może atakować nasze własne narządy. Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell i Shimon Sakaguchi zostali uhonorowani za przełomowe odkrycia dotyczące obwodowej tolerancji immunologicznej, która zapobiega szkodzeniu organizmowi przez układ odpornościowy.
Limfocyty T regulatorowe
Nasz układ odpornościowy codziennie chroni nas przed tysiącami różnych drobnoustrojów próbujących zaatakować nasze ciała. Wszystkie one mają różny wygląd, a wiele z nich wykształciło podobieństwa do komórek ludzkich, co stanowi formę kamuflażu. Jak więc układ odpornościowy decyduje, co powinien atakować, a czego bronić?
Tegoroczni laureaci zidentyfikowali strażników układu odpornościowego – limfocyty T regulatorowe, które zapobiegają atakowaniu naszego organizmu przez komórki odpornościowe. – Ich odkrycia miały decydujące znaczenie dla naszego zrozumienia, jak funkcjonuje układ odpornościowy i dlaczego nie wszyscy zapadają na poważne choroby autoimmunologiczne – powiedział Olle Kämpe, przewodniczący Komitetu Noblowskiego.
Droga do Nobla
Shimon Sakaguchi pierwszego kluczowego odkrycia dokonał w 1995 roku. W tamtym czasie wielu badaczy było przekonanych, że tolerancja immunologiczna rozwija się wyłącznie dzięki eliminacji potencjalnie szkodliwych komórek odpornościowych w grasicy, w procesie zwanym centralną tolerancją immunologiczną. Sakaguchi wykazał, że układ odpornościowy jest bardziej złożony i odkrył nieznaną wcześniej klasę komórek odpornościowych, które chronią organizm przed chorobami autoimmunologicznymi.
Mary Brunkow i Fred Ramsdell dokonali innego kluczowego odkrycia. W 2001 roku przedstawili wyjaśnienie, dlaczego konkretny szczep myszy był szczególnie podatny na choroby autoimmunologiczne. Odkryli, że gryzonie mają mutację w genie, który nazwali Foxp3. Wykazali również, że mutacje w ludzkim odpowiedniku tego genu powodują poważną chorobę autoimmunologiczną – zespół IPEX.
Dwa lata później Shimon Sakaguchi połączył te odkrycia. Udowodnił, że gen Foxp3
reguluje rozwój komórek, które zidentyfikował w 1995 roku. Komórki te, znane obecnie jako limfocyty T regulatorowe, monitorują inne komórki układu odpornościowego i zapewniają, że nasz układ odpornościowy toleruje nasze własne tkanki.
Nagroda Nobla 2024 z medycyny i fizjologii
W ubiegłym roku Nagrodę Nobla z medycyny i fizjologii otrzymali otrzymali Victor Ambros i Gary Ruvkun za odkrycie mikroRNA i jego roli w potranskrypcyjnej regulacji genów.
Wiadomo obecnie, że ludzki genom koduje ponad tysiąc jednoniciowych cząsteczek mikroRNA. Mają one fundamentalne znaczenie dla rozwoju i funkcjonowania organizmów. Tegoroczna Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny honoruje dwóch naukowców za odkrycie kluczowej zasady dotyczącej sposobu regulacji aktywności genów.
Victor Ambros i Gary Ruvkun odkryli mikroRNA, klasę maleńkich cząsteczek RNA. To przełomowe odkrycie ujawniło zupełnie nową zasadę regulacji genów, która okazała się niezbędna dla organizmów wielokomórkowych, w tym ludzi. Komórki i tkanki nie rozwijają się prawidłowo bez mikroRNA. Nieprawidłowa regulacja może przyczyniać się do chorób nowotworowych. Stwierdzono też, że mutacje w genach kodujących mikroRNA, mogą powodować takie schorzenia, jak wrodzona utrata słuchu czy zaburzenia wzroku.
Nagrody Nobla z medycyny i fizjologii
Dotychczas przyznano 116 Nagród Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny i otrzymało ją 230 naukowców. Jeszcze nikt nie otrzymał Nagrody Nobla z tej dziedziny dwukrotnie. Uhonorowano nią tylko 13 kobiet.
Regulamin Nagrody Nobla mówi, że można nią uhonorować maksymalnie trzy osoby. W bazie danych nominacji można znaleźć interesujące ciekawostki na temat nagrody. Na przykład, Zygmunt Freud był aż 32 razy nominowany, ale nigdy jej nie otrzymał. Od 50 lat nominacje są utrzymywane w tajemnicy.
Najmłodszym laureatem był Frederick G. Banting, który otrzymał nagrodę w 1923 roku w wieku 31 lat za odkrycie insuliny. Najstarszym natomiast był Peyton Rousa, który został wyróżniony prestiżową nagrodą w 1966 roku za odkrycie wywołujących nowotwór wirusów. Miał wtedy 87 lat.
Źródło: nobelprize.org, fot. Adam Baker/ Wikimedia Commons/ CC BY 2.0
