Tegoroczną Nagrodą Nobla z chemii otrzymały dwie kobiety - Emmanuelle Charpentier i Jennifer A. Doudna „za opracowanie metody edycji genomu”.
W poniedziałek, od przyznania Nagrody Nobla z medycyny i fizjologii, ruszył Tydzień Noblowski. Nagrodę otrzymali wspólnie Harvey J. Alter, Michael Houghton i Charles M. Rice „za odkrycie wirusa zapalenia wątroby typu C”. We wtorek Komitet Noblowski ogłosił laureatów Nagrody Nobla z fizyki, którą podzielili się po połowie Roger Penrose oraz Reinhard Genzel i Andrea Ghez. Naukowcy zostali uhonorowaniu za swoje odkrycia dotyczące czarnych dziur. W czwartek Akademia Szwedzka ogłosi nazwisko laureata literackiej Nagrody Nobla, a w piątek Norweski Komitet Noblowski poinformuje o przyznaniu Pokojowej Nagrody Nobla. W następny poniedziałek poznamy laureata lub laureatów tzw. ekonomicznego Nobla, jedynej nagrody, której w swoim testamencie nie wymienił fundator nagrody Alfred Nobel. Nagrodę przyznaje Centralny Bank Szwecji.
W tym roku Nagrodą Nobla z chemii otrzymały dwie kobiety - Emmanuelle Charpentier i Jennifer Doudna. Panie zostały uhonorowane za opracowanie metody edycji genomu.
Emmanuelle Charpentier i Jennifer Doudna odkryły jedno z najlepszych narzędzi technologii genowej, opracowały metodę edycji genomu CRISPR/Cas9 nazywaną genetycznymi nożyczkami. Korzystając z tej technologii naukowcy mogą zmieniać DNA zwierząt, roślin i mikroorganizmów z niezwykle wysoką precyzją.
Genetyczne nożyczki zrewolucjonizowały nauki o życiu molekularnym, stworzyły nowe możliwości dla hodowli roślin, wnoszą wkład w innowacyjne terapie przeciwnowotworowe i mogą spełnić marzenie o leczeniu chorób dziedzicznych. Opracowane przez Charpentier i Doudnę molekularne narzędzie można wykorzystać do precyzyjnego nacięcia materiału genetycznego, umożliwiając łatwą zmianę "kodu życia". W swojej naturalnej postaci nożyczki genetyczne CRISPR/Cas9 rozpoznają DNA wirusów, ale Charpentier i Doudna udowodniły, że można je kontrolować, aby przecinać dowolną cząsteczkę DNA w określonym miejscu.
Technologia opracowana przez tegoroczne laureatki Nagrody Nobla wywarła rewolucyjny wpływ na nauki przyrodnicze, wniosła wkład w nowe terapie przeciwnowotworowe i może urzeczywistnić marzenie o leczeniu chorób dziedzicznych.
Jeśli naukowcy chcą poznać wewnętrzne mechanizmy życia, muszą zmodyfikować geny w komórkach. Kiedyś była to praca czasochłonna, trudna, a czasem niemożliwa. Używając narzędzia CRISPR/Cas9, można zmienić „kod życia” w ciągu kilku tygodni.
- To narzędzie genetyczne ma ogromną moc, która wpływa na nas wszystkich. Nie tylko zrewolucjonizowało naukę podstawową, ale także zaowocowało innowacyjnymi uprawami i doprowadziło do nowych metod leczenia - powiedział Claes Gustafsson, przewodniczący Nobel Committee for Chemistry.
Jak to często bywa w nauce, odkrycie tych genetycznych nożyczek było nieoczekiwane. Podczas badań nad bakteriami Streptococcus pyogenes, Charpentier odkryła nieznaną wcześniej cząsteczkę tracrRNA. Jej praca wykazała, że tracrRNA jest częścią układu odpornościowego bakterii, który rozbraja wirusy, rozszczepiając ich DNA.
Charpentier opublikowała swoje odkrycie w 2011 roku. W tym samym roku rozpoczęła współpracę z Jennifer Doudną, biochemikiem doświadczonym z ogromną wiedzą na temat RNA. Wspólnie udało im się odtworzyć używany przez bakterie system w probówce i uprościć składniki molekularne nożyczek, aby były łatwiejsze w użyciu.
W epokowym eksperymencie uczone przeprogramowały genetyczne nożyczki. W swojej naturalnej postaci nożyczki rozpoznają DNA wirusów, ale Charpentier i Doudna udowodniły, że można je kontrolować, aby przeciąć dowolną cząsteczkę DNA w określonym miejscu. Tam, gdzie DNA jest przecięte, łatwo jest przepisać "kod życia".
To narzędzie przyczyniło się do wielu ważnych odkryć w badaniach podstawowych, a naukowcom zajmującym się badaniami roślin udało się opracować uprawy odporne na pleśń, szkodniki i suszę. W medycynie trwają badania kliniczne nowych terapii przeciwnowotworowych korzystających z tej technologii. Te genetyczne nożyce przeniosły nauki przyrodnicze w nową epokę i pod wieloma względami przynoszą ludzkości ogromne korzyści.
W ubiegłym roku Nagrodę Nobla z chemii otrzymali John B. Goodenough, M. Stanley Whittingham i Akira Yoshino za wkład w rozwój akumulatorów litowo-jonowych.
Akumulatory litowo-jonowe zrewolucjonizowały nasze życie i są używane we wszystkim, od telefonów komórkowych po laptopy i pojazdy elektryczne. Dzięki swojej pracy ubiegłoroczni laureaci Nagrody Nobla z chemii położyli podwaliny pod bezprzewodowe społeczeństwo bez paliw kopalnych.
Na początku lat 70. ubiegłego wieku Stanley Whittingham wykorzystał ogromną energię litu do uwolnienia zewnętrznego elektronu, gdy opracował pierwszą funkcjonalną baterię litową.
John Goodenough podwoił potencjał baterii litowej, tworząc odpowiednie warunki dla znacznie potężniejszej i bardziej użytecznej baterii.
Akira Yoshino z kolei oparł akumulatory w całości na jonach litu, które są bezpieczniejsze niż czysty lit. Dzięki temu bateria sprawdziła się w użytku codziennym.
Regulamin Nagrody Nobla mówi, że można nią uhonorować maksymalnie trzy osoby. W tym roku Fundacja Noblowska podwyższyła wysokość nagrody do 10 milionów koron szwedzkich. To w przeliczeniu daje około 950 tys. euro. Laureaci otrzymają także medal oraz dyplom.
Dotychczas przyznano 111 Nagród Nobla z chemii. Wśród laureatów jest Maria Curie-Skłodowska, która otrzymała Nagrodę Nobla z chemii w 1911 roku. Osiem lat wcześniej otrzymała Nagrodę Nobla z fizyki. Nobel z chemii sprawił, że była wówczas jedyną osobą, która dwukrotnie otrzymała tę prestiżową nagrodę.
Frederick Sanger jako jedyny dwukrotnie otrzymała Nagrodę Nobla z chemii. W 1958 został wyróżniony za pionierską metodę ustalania struktury białek, a w 1980 roku został nagrodzony za opracowanie metody sekwencjonowania DNA.
Najmłodszym noblistą z chemii jest Frédéric Joliot, który miał 35 lat, gdy odbierał nagrodę w 1935 roku. Frédéric otrzymał nagrodę wraz Irène Joliot-Curie - córką Marii Skłodowskiej-Curie, za odkrycie sztucznej promieniotwórczości. Najstarszy to Johna B. Fenn nagrodzony w 2002 roku. Podczas ceremonii rozdania nagród miał 85 lat.
Źródło: nobelprize.org, fot. nobelprize.org/ Niklas Elmehed
