Polski astronom jako pierwszy zaobserwował na powierzchni Słońca bardzo małą plamę widoczną tylko przez kilkanaście godzin. Jednak jej pojawienie się oznacza początek nowego cyklu aktywności słonecznej.
Bardzo małą plamę na Słońcu, jako pierwszy na świecie, dostrzegł dr Tomasz Mrozek z Zakładu Fizyki Słońca Centrum Badań Kosmicznych PAN oraz Uniwersytetu Wrocławskiego. Ale to towarzyszący plamie obszar aktywności magnetycznej pozwolił jednoznacznie stwierdzić, że mamy do czynienia z rozpoczynającym się 25. cyklem słonecznym. To pole magnetyczne miało bowiem przeciwny układ biegunów w porównaniu z polaryzacją poprzedniego cyklu aktywności słonecznej.
– To bardzo, bardzo mała plamka w obszarze, w którym pole magnetyczne ma taki charakterystyczny układ jednoznacznie pokazujący, że jest to plama nowego cyklu aktywności. Zaskoczony byłem tym, że nikt o tym jeszcze nie napisał. Ta plama pewnie była na Słońcu od dosłownie paru godzin – powiedział Mrozek w rozmowie z Radiem Wrocław.
Jak przyznał doktor Mrozek, odkrycia dokonał przy porannej kawie. – Oglądałem Słońce z ciekawości, czy coś tam się nie dzieje – wyjaśnił badacz. Obserwacje niemal w czasie rzeczywistym są dostarczane za pomocą satelity NASA Solar Dynamics Observatory (SDO, Obserwatorium Dynamiki Słońca), który bada dynamikę aktywności słonecznej. To z tych danych korzystał Mrozek, gdy 9 kwietnia zobaczył małą plamę.
– Okazało się, że na południowej półkuli znajduje się bardzo mała plamka. Szybko poinformowałem o tym swoich kolegów po fachu – dodał Mrozek na antenie Radia Wrocław
Mijający 24. cykl aktywności słonecznej był słabym cyklem, jakiego nie oglądaliśmy od 100 lat. Obejmował on lata 2009-2017. Ten okres spokojnego Słońca skłonił naukowców do przypuszczeń, czy nie czeka nas w przyszłości okres słabej aktywności słonecznej. Taki okres obserwowano w drugiej połowie XVII wieku. Odnotowano wtedy niezwykle srogie zimy, gdyż Słońce odziaływuje na ziemski klimat, jednak to, w jakim stopniu to się dzieje, jest obecnie w sferze badań. Z kolei duża aktywność naszej gwiazdy zagraża sieciom energetycznym i całej infrastrukturze kosmicznej i naziemnej.
Na grafice widać miejsce pojawienia się małej plamy oznaczone czerwonym prostokątem. Prawa kolumna to rozkład pola magnetycznego w fotosferze słonecznej, a lewa to obraz w zakresie światła widzialnego. Dolny wiersz to zbliżenie miejsca oznaczonego czerwony prostokątem. Fot. CBK PAN.
Cykl aktywności słonecznej wynosi średnio 11 lat. W tym czasie w atmosferze Słońca zachodzą zmiany w liczbie i wielkości plam słonecznych czy intensywności promieniowania. Maksimum aktywności nasza gwiazda osiąga od 3 do 5 lat po rozpoczęciu nowego cyklu. Przez następne lata aktywność maleje, aż do rozpoczęcia kolejnego cyklu.
Pierwszy pełny cykl na podstawie archiwalnych danych opisał szwajcarski astronom Rudolf Wolf w latach 1755–1766. Był to cykl aktywności słonecznej numer 1.
Źródło: CBK PAN, Radio Wrocław, fot. David Chenette, Joseph B. Gurman, Loren W. Acton/ NASA/ ISAS. Zdjęcie tytułowe przedstawia cykl słoneczny zmontowany z 10 fotografii wykonanych między 30 sierpnia 1991 r. a 6 września 2001 r.