Licząca 5300 lat czaszka znaleziona w 2018 roku na stanowisku archeologicznym El Pendón w Hiszpanii wydaje się przestawiać najwcześniejszy znany przykład operacji ucha – przekonują naukowcy stojący za odkryciem. Uczeni znaleźli nacięcia na kościach skroniowych czaszki, co według nich wskazuje na zabieg chirurgiczny wykonany prawdopodobnie w celu złagodzenia bólu, który pojawił się w wyniku zapalenia ucha środkowego i zapalenia wyrostka sutkowatego.
Czaszkę znaleziono w dolmenie odkrytej na północy Hiszpanii w miejscowości Reinoso. Dolmen to prehistoryczna budowla, która miała charakter grobowca. Typowa dolmena była budowana poprzez pionowe wkopywanie dużych głazów w ziemię i układaniu na nich płaskiego bloku skalnego. W podobnym grobowcu odkrytym na północy Hiszpanii naukowcy znaleźli szczątki około 100 osób.
Podczas analiz uwagę badaczy zwróciła czaszka należąca do kobiety z perforacjami na obu wyrostkach sutkowatych. Naukowcy wysunęli hipotezę, że widoczne na kości nacięcia wskazują na najwcześniejszy znany przykład operacji ucha. Co więcej, na kości widać ślady regeneracji, co wskazuje, że pacjentka przeżyła obie interwencje chirurgiczne. Jeśli badacze mają rację, to jest do doniosłe odkrycie. Świadczy bowiem o tym, że prehistoryczni ludzie mieli dobrą wiedzę na temat anatomii człowieka.
Opis badań ukazał się na łamach pisma „Scientific Reports” (DOI: 10.1038/s41598-022-06223-6).
Analiza radiowęglowa wykazała, że dolmen został zbudowany na początku IV tysiąclecia p.n.e. Jak uważają archeolodzy, pierwotnie składał się z centralnej komory grobowej z długim korytarzem wejściowym. Konstrukcja powstała poprzez wkopanie pionowo w ziemię dużych kamieni, wokół których utworzono kopiec z ziemi i mniejszych kamieni. Kopiec nie zachował się do naszych czasów, a korytarz wejściowy uległ częściowemu zniszczeniu.
Dolmeny służyły jako wspólne grobowce i nawet jak konstrukcja przestała spełniać te funkcje i nie składano tam już ciał, to nadal miejsce to było czczone jako centrum ceremonialne i społeczne. W dolmenie w Reinoso archeolodzy znaleźli szczątki około 100 osób. Co ciekawe, szczątki były pomieszane między sobą, a jak wskazują badacze, nie było to przypadkowe rozproszenie.
W lipcu 2018 roku badacze znaleźli tam intrygującą czaszkę. Została znaleziona leżąca na prawym boku, zwrócona w stronę wejścia do komory grobowej. Według analiz, należała do kobiety, prawdopodobnie w podeszłym wieku. Skany tomografii komputerowej wykazały powiększenie zewnętrznych kanałów słuchowych obu uszu. Naukowcy sądzą, że zostały powiększone przez trepanację, najstarszą technikę chirurgiczną polegającą na wierceniu otworu w czaszce.
Wokół kanałów uczeni znaleźli siedem nacięć. Biorąc pod uwagę datę znaleziska, trepanacja i cięcia wykonano narzędziami kamiennymi. Uczeni znaleźli na czaszce zmiany obserwowane w zapaleniu wyrostka sutkowatego. Zapalenie to często jest powiązane z zapaleniem ucha środkowego, a nieleczona infekcja ucha środkowego może łatwo rozprzestrzenić się na kość wyrostka sutkowatego.
Przed pojawieniem się antybiotyków i współczesnej medycyny zapalenie wyrostka sutkowatego spowodowane infekcjami ucha było główną przyczyną śmierci dzieci, które są bardziej podatne na tego typu infekcje. Jednak, jak ustalili badacze, zmiany na czaszce noszącej ślady interwencji chirurgicznej nie mają cech obserwowanych w infekcjach ucha w dzieciństwie. To musiała być infekcja, która zdarzyła się już w dorosłym życiu pradawnej kobiety.
O ile w badaniach starożytnych czaszek znaleziono takie ze śladami zapalenia wyrostka sutkowatego, to ta jest pierwszą – według wiedzy autorów – noszącą ślady interwencji chirurgicznej.
„Hipoteza zaproponowana w tych badaniach jest taka, że osoba, do której należała czaszka, prawdopodobnie została poddana zabiegom chirurgicznym na obu uszach. Na podstawie różnic w przebudowie kości między dwoma kośćmi skroniowymi wydaje się, że zabieg został najpierw przeprowadzony na prawym uchu, ze względu na patologię ucha na tyle niepokojącą, że wymagała interwencji, którą ta prehistoryczna kobieta przeżyła” – sugerują autorzy w publikacji.
Według ustaleń badaczy, lewe ucho przeszło w późniejszym okresie tę samą procedurę, ale na podstawie istniejących dowodów nie można wywnioskować, czy wykonano ją wkrótce po zabiegu na prawym uchu, czy może kilka miesięcy, a nawet kilka lat później. Autorzy badań sugerują, że kobieta, do której należała czaszka, przeszła pierwszą w historii ludzkości operację ucha.
Naukowcy wskazują, że omawiana procedura jest niezwykle bolesna. Obecnie wykonywana jest w znieczuleniu ogólnym. W tamtych czasach, jak sugerują autorzy publikacji, lekarze czy też szamani musieli podawać pacjentce mocne środki psychoaktywne, aby odwrócił uwagę od bólu.
Źródło: IFLScience, fot. S Díaz-Navarro et al. 2022, Scientific Reports. CC BY 4.0
