Zazwyczaj gdy myślimy o osiągnięciach starożytnych cywilizacji, mamy w głowach wspaniałe budowle jak piramidy i inne megalityczne konstrukcje. Jednak ludzie w tamtych czasach mieli też osiągnięcia w innych dziedzinach, nie tylko we wznoszeniu okazałych budowli. Opracowali szereg niezwykłych rzeczy, z których powszechnie korzystamy do dziś. Co ciekawe dowód na jedno z najważniejszych odkryć starożytności znaleziono w Polsce.
Ludzie pierwotni prowadzili koczowniczy tryb życia. Zamieszkiwali jaskinie, często przenosząc się z miejsca na miejsce, w ten sposób zasiedlając wszystkie znane nam zakątki świata. Nasi praprzodkowie przemieszczali się w poszukiwaniu nowych, bardziej zasobnych łowisk zwierzyny i miejsc pełnych jadalnych roślin. W końcu jednak odkryli coś innego.
Okazało się, że można prowadzić inny tryb życia i nie ma konieczności ciągłego przemieszczania się. Odkrycia tego dokonano około 15 tysięcy lat temu niezależnie na Bliskim Wschodzie oraz na północnych obszarach Chin, gdzie zaczęły powstawać małe osiedla i wsie.
Dzisiaj, według danych ONZ, większość ludności Ziemi zamieszkuje miasta i coraz szybciej przenoszą się do nich kolejne osoby. Rzadko kiedy zdajemy sobie sprawę, że rozwój osiedli zawdzięczamy odkryciu naszych praprzodków, którzy dostrzegli liczne korzyści życia we wspólnotach, a nie ciągłego przemieszczania się w poszukiwaniu lepszych łowisk. Ten „wynalazek” całkowicie odmienił oblicze świata i przyczynił się do gwałtownego rozwoju cywilizacji.
Zbieractwo i łowiectwo przez tysiąclecia było podstawą „gospodarki”, którą prowadzili ludzie. W szczątkowej formie przetrwało do dziś. Wciąż mamy wielu zapalonych myśliwych, grzybiarzy czy wędkarzy. Jednak dwa rewolucyjne odkrycia dokonane w starożytności przez naszych praprzodków zmieniły wszystko.
Pierwszym było rolnictwo. Ślady upraw pochodzą nawet sprzed 20 tysięcy lat. Jednak badacze przyjmują, że rolnictwo stało się domeną człowieka około 12 tysięcy lat temu. Ta rewolucyjna zmiana pozwoliła na zapewnienie wyżywienia większej liczbie ludności, co z kolei prowadziło do rozwoju społeczeństwa oraz kultury, architektury, religii itd.
W rozwoju rolnictwa pomagały zwierzęta. Ludzie przed tysiącami lat zauważyli, że niektóre gatunki da się udomowić. Młode wilki można było wytresować – i tak od 17 tys. lat powstają znane nam współcześnie rasy psów. Kozy i owce hodowano już 11 tysięcy lat temu. Tury, od których pochodzi współczesne bydło, zostały udomowione ok. 8 tys. lat temu, dzikie konie poddały się człowiekowi przed 5 tysiącami lat. Te przełomowe dla ówczesnych ludzi odkrycia często zachodziły niezależnie w różnych częściach świata. I całkowicie zmieniły oblicze Ziemi torując drogę do powstania cywilizacji, w której dziś żyjemy.
Koło to niewątpliwie jedno z najbardziej rewolucyjnych odkryć w historii ludzkości. Powszechnie uważa się, że ludzie zaczęli je wykorzystywać około 5200 lat temu. O wadze wynalazku nie trzeba chyba nikogo przekonywać. Koło przyczyniło się do rozwoju garncarstwa i transportu, a co za tym idzie handlu i całej cywilizacji. Do dziś wykorzystujemy je powszechnie, nawet nie myśląc o wadze tego odkrycia, dokonanego wszakże przez naszych praprzodków.
Niewielu z nas zdaje też sobie sprawę, że na terenie Polski znaleziono najstarszy dowód użytkowania pojazdu. Chodzi o tzw. wazę z Bronocic, miejscowości oddalonej około 50 km na północny wschód od Krakowa. Dzięki datowaniu radiowęglowemu jej wiek określono na 3635–3370 p.n.e. Na glinianym naczyniu przedstawiono najstarszy na świecie wizerunek pojazdu kołowego. Był to prawdopodobnie czterokołowy wóz, który ciągnęły tury.
Kolejnym kluczowym wynalazkiem starożytnego świata było pismo, czyli system znaków graficznych, który jest odbiciem tego co mówimy i myślimy. Pierwotnie ludzie przekazywali sobie informacje za pomocą rysunków, ikonografii, węzłów na sznurach, czy nacięć na kijach.
Stopniowo rozwinęło się pismo piktograficzne, a w Egipcie hieroglificzne i hieratyczne. Około 15 tysięcy lat temu Fenicjanie wynaleźli pismo, które stało się potem podstawą alfabetu greckiego i wszystkich współcześnie znanych zachodnich alfabetów.
Pismo powstawało niezależnie w wielu miejscach świata i wielu kulturach. Niektóre jego rodzaje wciąż pozostają nieodczytane i stanowią dla naukowców zagadkę. Dzięki pismu ludzkość mogła rozwinąć systemy filozoficzne, uporządkować handel, przekazywać historię, rozwinąć naukę. Dziś nie wyobrażamy sobie życia bez liter i słów, które otaczają nas z każdej strony. Odkrycie to zawdzięczamy naszym praprzodkom.
Dzięki rozwojowi rolnictwa i hodowli starożytni ludzie zyskali coś bezcennego: więcej czasu. Mogli go wykorzystać do tworzenia bardziej abstrakcyjnych pojęć, które z kolei przyczyniały się do rozwoju społeczeństwa i kultury.
Wraz z rozwojem pisma starożytne religie zyskały nowy oręż. Systemy wierzeń przekazywane ustnie od zarania ludzkości mogły zostać spisane. Skorzystał z tego przede wszystkim judaizm oraz wywodzące się z niego chrześcijaństwo. Nie bez powodu Biblia określana jest właśnie jako Pismo Święte. Rozwój wielkich religii, które do dziś mają najwięcej wyznawców zawdzięczamy właśnie ludziom ze starożytności.
Podobnie rzecz ma się z filozofią, matematyką i prawem, a co za tym idzie ze współczesną nauką. Jej początki zawdzięczamy naszym praprzodkom, którzy wykorzystując rozwój społeczny i cywilizacyjny mieli do dyspozycji więcej czasu i środków, aby dokonywać kolejnych odkryć i prowadzić fundamentalne rozważania o otaczającym nas świecie.
Postępujący rozwój rolnictwa i hodowli zmusiły starożytnych do wynalezienia skutecznych metod irygacji pól uprawnych oraz opracowania takich innowacji, jak systemy kanalizacyjne. Te wielkie konstrukcje są często zapominane, a tymczasem umożliwiły one gwałtowny wzrost plonów, co z kolei prowadziło do wzrostu populacji i umożliwiało dalszy rozwój społeczeństw.
Jednak starożytni ludzie potrafili też budować znacznie okazalsze i wspanialsze budynki. Wystarczy tylko wspomnieć cuda świata starożytnego z piramidami na czele, wielkie świątynie, systemy dróg, warowne i potężne miasta. Pozostałości tych budowli do dziś zaskakują naukowców swoim ogromem i pięknem. Tym bardziej, że powstawały w różnych częściach świata i różnych cywilizacjach niezależnie.
Na koniec najważniejsze z odkryć starożytności. Przejście na osiadły tryb życia, uprawa roli i hodowla zwierząt, wykorzystanie koła i pisma, zajmowanie się religią, nauką i budowaniem coraz wymyślniejszych konstrukcji, rozwój handlu, nowych metod transportu w tym morskiego, jak również potrzeba obrony przed zagrożeniami zewnętrznymi doprowadziły ostatecznie do powstania pierwszych cywilizacji, społeczeństw i państw.
Proces ten był długotrwały i składało się na niego wiele czynników. Skutki powstania cywilizacji były różne. Z jednej strony ludziom żyło się lepiej, choć postępowało rozwarstwienie społeczne. Kwitło rzemiosło i handel, a potrzeba obrony lub zysku prowadziła do wzrostu przemocy i wojen, często uzasadnianych względami religijnymi. Koszty wznoszenia ogromnych budowli zubażały społeczeństwa. Wyjałowienie ziemi doprowadziło do klęsk głodu i wielkich migracji ludności.
Postęp cywilizacyjny jaki nastąpił w starożytności jest nie do przecenienia. Z wielu cudów starożytności korzystamy do dziś. Warto jednak pamiętać, że postęp zawsze ma swoją cenę.
Fot. PxFuel
