W jednej z jaskiń położonych w RPA archeolodzy znaleźli mały kawałek skały zawierający najstarszy znany ludzkości rysunek. „Dzieło” powstało około 73 tys. lat temu i zostało wykonane za pomocą czerwonego pigmentu pozyskanego z ochry.
Gdzieś w epoce kamienia wcześni artyści zaczęli eksperymentować z nową formą sztuki wizualnej - rysowaniem. Przez długi czas archeolodzy byli przekonani, że pierwsze rysowane symbole pojawiły się, kiedy Homo sapiens skolonizował obszary Europy około 40 000 lat temu. Jednak ostatnie odkrycia archeologiczne w Afryce sugerują, że abstrakcyjne dzieła wykorzystujące symbole pojawiały się znacznie wcześniej.
W artykule opublikowanym na łamach „Nature” międzynarodowy zespół naukowców z Francji, Norwegii, RPA i Szwajcarii, opisał najstarszy znany rysunek abstrakcyjny wykonany z użyciem ochry. Archeolodzy znaleźli go na małym kawałku skały krzemionkowej podczas analizy kamiennych narzędzi zebranych podczas wykopalisk w jaskini Blombos w Republice Południowej Afryki. Fragment skały pochodzi z warstwy archeologicznej liczącej sobie 73 tys. lat, a sam rysunek przedstawia dziewięć krzyżujących się linii przypominających używany w obecnych czasach hasztag.
Głównym wyzwaniem dla badaczy było udowodnienie, że linie te zostały celowo narysowane przez ludzi. Zajęli się tym francuscy uczeni z Uniwersytetu w Bordeaux, Państwowego Centrum Poszukiwań Naukowych oraz Uniwersytetu Toulouse II – Le Mirakl, specjalizujący się w chemicznej analizie pigmentów.
Najpierw odtwarzali te same linie przy użyciu różnych technik, a następnie porównali swoje rysunki ze starożytnym oryginałem. Ich odkrycia potwierdzają, że linie celowo zostały narysowane za pomocą spiczastego narzędzia na powierzchni wygładzonego uprzednio przez pocieranie kamienia. Wzór ten stanowi zatem najwcześniejszy znany rysunek, poprzedzający najstarsze odkryte dzieła o co najmniej 30 tys. lat.
Te odkrycia pokazują, że pierwsi Homo sapiens w tym regionie Afryki stosowali różne techniki do produkcji podobnych znaków na różnych materiałach, co potwierdza hipotezę, że te oznaczenia pełniły symboliczną funkcję.
Trudno stwierdzić, że starożytny rysunek jest piękny, olśniewający lub wciągający – nic z tych rzeczy. Poza tym to nie jest całość „dzieła”, które mogło być dużo bardziej skomplikowane i znacznie większe, ale badacze nie potrafią ocenić jego rozmiarów. Mimo to jest bezcenny, bo wydaje się najwcześniejszym dowodem rysowania w archeologicznym zapisie.
Fot. D'Errico/Henshilwood/Nature
Prehistoryczni ludzie żyli w jaskini Blombos już około 100 tyś lat temu. Już wcześniejsze badania wskazywały, że mieli oni zacięcie artystyczne.
Wykopaliska w tej grocie rozpoczęły się w 1991 roku i trwają do dziś. Warstwa archeologiczna, w której leżał fragment krzemionkowej skały, dostarczyła już wiele innych obiektów z symbolicznymi oznaczeniami, w tym także inne fragmenty skał z malunkami wykonanymi za pomocą ochry, które mają bardzo podobne przecinające się linie. Znaleziono tam też koraliki z muszli morskich ślimaków.
W 2011 roku wykopano w jaskini coś na kształt warsztatu malarskiego – zestaw dużych muszli ślimaków zawierający pozostałości ochry.
Ale czy na pewno przecinające się linie są dziełem wczesnych artystów pokazującym abstrakcyjne myślenie? Alistair Pike, archeolog z University of Southampton twierdzi, że nie ma sposobu, aby udowodnić, że te "ryciny" są dziełami sztuki, a nie tylko śladami pozostawionymi przez kogoś ostrzącego narzędzie na twardszej powierzchni.
