Malowidło azjatyckiej świni z ludzkimi postaciami wokół odkryte w 2017 roku w jednej z indonezyjskich jaskiń ma co najmniej 51 200 lat, co czyni je najwcześniejszym znanym przykładem sztuki na świecie.
Wiele tysięcy lat temu, na terenie dzisiejszej wyspy Sulawesi w Indonezji, znanej też jako Celebes, ludzie namalowali na ścianach jaskini Leang Karampuang świnię otoczoną przez trzy ludzkie postacie. Malowidło zostało odkryte w 2017 roku. Podczas tej samej wyprawy badawczej natrafiono również na malowidła w pobliskiej jaskini Leang Bulu'Sipong 4 oraz Leang Tedongnge. W 2019 roku Australijscy naukowcy z Griffith University w Australii oszacowali, że dzieło z jaskini Leang Bulu'Sipong 4 ma co najmniej 44 tys. lat. Dwa lata później ustalili, że malunki z Leang Tedongnge są jeszcze starsze i liczą sobie 45,5 tys. lat.
W nowych badaniach grupa naukowców z Griffith University, Indonezyjskiej Narodowej Agencji Badań i Innowacji (BRIN) oraz Southern Cross University w Australii zastosowała nową, dokładniejszą technikę, aby oszacować wiek odkrytych malowideł. Ustalili, że obraz w Leang Bulu’ Sipong 4 jest w rzeczywistości o ponad 4000 lat starszy, niż wcześniej sądzono. Ale sztuka z Leang Karampuang okazała się jeszcze starsza. Nowa technika pokazała, że obraz dzikiej świni powstał co najmniej 51 200 lat temu, co czyni malowidło najstarszym znanym przykładem sztuki naskalnej i jednocześnie najwcześniejszą sztuką narracyjną na świecie.
Wyniki oraz opis badań ukazał się na łamach pisma „Nature” (DOI: 10.1038/s41586-024-07541-7).
- Lubimy definiować siebie jako gatunek opowiadający historie, a to jest najstarszy tego dowód - mówi Maxime Aubert z Griffith University w Gold Coast w Australii.
Aubert kierował badaniami zespołu, który przeprowadził pierwsze datowanie malowideł z Leang Bulu'Sipong 4. Scena przedstawiona w tej jaskini to historia polowania opowiedziana czerwono-brązowym pigmentem na ścianach jaskini. Rysunek ma 4,5 metra szerokości i wydaje się przedstawiać dzikie świnie żyjące na Sulawesi i gatunek małego bawołu zwanego anoa. Obok nich znajdują się postacie myśliwych, które wyglądają na ludzi, ale mają także cechy zwierząt, takie jak ogony czy zwierzęce pyski. W jednej z części malowidła anoa jest otoczone przez kilka postaci trzymających włócznie i prawdopodobnie liny. W 2019 roku, gdy oszacowano wiek malowidła na co najmniej 43 900 lat, był to najstarszy przykład sztuki narracyjnej (więcej na ten temat w tekście: Odkryte w Indonezji malowidła naskalne sprzed 44 tys. lat to najstarsza opowieść człowieka?).
Dwa lata później rekord poprawiło inne malowidło jaskiniowe w Sulawesi, odkryte przez zespół, w którego skład również wchodził Aubert. Badacze ustalili wówczas, że znajdujący się w jaskini Leang Tedongnge rysunek dzikiej świni z obrysami ludzkich rąk nad zadem zwierzęcia, mierzący 136 cm długości i 54 cm wysokości, powstał 45,5 tys. lat temu. Na ścianie obok znajdują się też dwa niekompletne przedstawienia świni (więcej na ten temat w tekście: W Indonezji odkryto rysunek sprzed 45,5 tys. lat przedstawiający świnię).
Nowa technika datowania pokazała, że jeszcze starsze jest malowidło z jaskini Leang Karampuang, również przedstawiające świnię, ale w tym przypadku otoczoną przez trzy przypominające ludzi postacie. Według autorów nowej publikacji, obraz ten powstał co najmniej 51 200 lat temu. Nowa metoda pozwoliła też na dokładniejsze datowanie malowidła z Leang Bulu'Sipong 4 i zgodnie z ustaleniami, dzieło to powstało 48 tys. lat temu.
Dzieła sztuki w obu lokalizacjach, gdzie zastosowano nową technikę datowania, są co najmniej o 10 tys. lat starsze od najstarszej europejskiej sztuki naskalnej, wskazuje Aubert. Malowidło liczące co najmniej 51 200 lat nie było dotąd datowane. Jest w fatalnym stanie. Przedstawia trzy osoby wokół dzikiej świni, ale ciężko ustalić, co postacie dokładnie robią. Uczeni skłaniają się ku opinii, że jest to narracja o polowaniu.
Uważa się, że współcześni ludzie, Homo sapiens, dotarli do Australii około 60-65 tys. lat temu. To oznacza, że byli w tym regionie w tamtym czasie. - Zakładamy, że te malowidła zostały wykonane przez współczesnych ludzi - mówi Aubert. Fakt, że wcześni ludzie byli w stanie opowiedzieć tak „wyrafinowaną” historię za pomocą sztuki, może zmienić nasze rozumienie ewolucji poznawczej człowieka. Uczeni sądzą, że obrazy zostały prawdopodobnie wykonane przez pierwszą grupę ludzi, która przemieszczała się przez Azję Południowo-Wschodnią, zanim przybyła do Australii.
- Nasze odkrycie sugeruje, że snucie opowieści było o wiele starszą częścią historii ludzkości niż wcześniej sądzono — wyjaśnia współautor badania, archeolog Adam Brumm z Griffith University w Brisbane.
Pojawienie się sztuki narracyjnej podkreśla ważny punkt w historii człowieka. Wraz ze wzrostem złożoności naszych społeczeństw, rosła również złożoność naszej sztuki. Począwszy od abstrakcyjnych kształtów i zawijasów, sztuka rozwinęła się w przedstawienia figuratywne, pokazujące zwierzęta lub ludzi w ich naturalnych lub zbliżonych do naturalnych kształtach.
- Ta narracyjna kompozycja, przedstawiająca postacie przypominające ludzi w interakcji ze świnią, jest obecnie najwcześniejszym znanym zachowanym przykładem sztuki figuratywnej i narracyjnej na świecie” — pisze zespół archeologów w publikacji.
Nowa metoda datowania została opracowana wspólnie przez profesora Auberta oraz jego kolegę profesora Renauda Joannes-Boyau z Southern Cross University w Lismore.
- Wcześniej stosowaliśmy metodę uranowo-torową do datowania bardzo starej sztuki naskalnej w dwóch częściach Indonezji, Sulawesi i Borneo, ale nasza nowa technika - LA-U-series - jest dokładniejsza i pozwala nam datować najwcześniejsze warstwy węglanu wapnia utworzone na sztuce i zbliżyć się do momentu, w którym powstały malowidła. Zrewolucjonizuje ona datowanie sztuki naskalnej — mówi Aubert.
- Innowacyjna technika, którą opracowaliśmy, umożliwia nam tworzenie szczegółowych „map” warstw węglanu wapnia. Ta możliwość pozwala nam na dokładne określenie i omijanie regionów dotkniętych naturalnymi procesami diagenezy. W rezultacie nasze ustalenia dotyczące wieku sztuki naskalnej stają się bardziej solidne i niezawodne — wyjaśnia Joannes-Boyau.
Badacze przetestowali swoją technikę LA-U-series (laser-ablation uranium-series imaging) na malowidłach z jaskini Leang Bulu'Sipong 4. Dzięki niej wykazali, że dzieło sztuki jest starsze o około 4000 lat.
Nowa metoda opiera się na zjawisku osadzania się wapienia w jaskiniach. Kiedy woda przesiąka przez wapienne skały jaskini, zbiera niewielką ilość uranu. Ta sama woda spływając po malowidłach osadza warstwę kalcytu, którego podstawowym składnikiem jest węglan wapnia. Ten stopniowo gromadzi się na rysunkach nie na tyle, aby ukryć malowidło, ale na tyle, aby pozostawić na nim cienką powłokę.
Przez tysiąclecia malowidła zostały usiane białawymi grudkami węglanu wapnia, które Brumm określił „jaskiniowym popcornem”. Wykorzystując ablację laserową do odparowania wierzchnich warstw „popcornu” o grubości mniejszej niż 50 mikronów, badacze skupili się na warstwach nalotu tuż nad pigmentem, które powstały wkrótce po namalowaniu dzieła.
W nalocie tym są niewielkie ilości uranu. Uran rozpada się na tor i protaktyn w znanym naukowcom tempie. Badając stosunek uranu do toru w nalocie na obrazie, naukowcy mogą ustalić, ile lat liczy sobie nalot pokrywający cienką powłoką malowidła. - Nie możemy datować samych malowideł, ale możemy datować węglan wapnia, który utworzył się na ich powierzchni — mówi Aubert.
Źródło: Science, Science Alert, Griffith University, fot. Griffith University/ CC-BY 4.0 Deed
