Wysoki poziom cholesterolu zwykle nie ma objawów, ale może prowadzić do wielu groźnych chorób – zawałów serca, udarów mózgu czy miażdżycy. Dlatego ważne jest okresowe sprawdzanie jego stężenia we krwi. Lipidogram - proste badanie rzuci światło na poziom cholesterolu i pozwoli na ocenę ryzyka rozwinięcia chorób układu krążenia oraz podjęcie ewentualnej interwencji dotyczącej zdrowia.
Lipidogram, zwany też profilem lipidowym, to badanie krwi, które mierzy poziom cholesterolu i tłuszczów zwanych trójglicerydami. Badanie pokazuje stężenie całkowitego cholesterolu, frakcji lipoprotein wysokiej gęstości, czyli tzw. dobrego cholesterolu (HDL), lipoprotein niskiej gęstości, nazywanych złym cholesterolem (LDL) oraz wspomnianych już trójglicerydów.
Lipidogram określa gospodarkę tłuszczową w organizmie i daje lekarzowi szybki obraz tego, co dzieje się we krwi pacjenta. Na jego podstawie można ocenić ryzyko rozwoju miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych. Lipidogram może podpowiedzieć, że warto zmienić styl życia, by chronić swoje zdrowie, a wyniki badania mogą zostać wykorzystane do stworzenia planu obniżającego ryzyko rozwoju chorób serca.
Lipidy to szeroka grupa substancji – tłuszcze, sterole, w tym cholesterol, fosfolipidy i wiele innych. Ich główną funkcją jest magazynowanie energii. Odpowiadają też za tworzenie błon biologicznych i biorą udział w przesyłaniu sygnałów przez komórki, a także w procesie absorpcji witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Mają także funkcje izolacyjne i zapewniają budulec dla hormonów, takich jak testosteron.
Odpowiedni poziom lipidów jest ważny dla ogólnego stanu zdrowia. Chociaż nasze organizmy mogą syntetyzować lipidy, to niektóre z nich, jak kwas linolowy (omega-6) czy kwas linolenowy (omega-3), muszą zostać dostarczone wraz z dietą. Ich źródłem są m.in. oleje roślinne, olej rybi, nasiona czy orzechy.
Cholesterol jest najpowszechniejszym steroidem. Występuje w tkankach i osoczu krwi. Głównie jest syntetyzowany w wątrobie i jest prekursorem wielu hormonów. Cholesterol służy również jako materiał wyjściowy dla innych ważnych cząsteczek w organizmie, w tym witaminy D i kwasów żółciowych, które pomagają w trawieniu i wchłanianiu tłuszczów. Jest także kluczowym składnikiem błon komórkowych.
Oczywiście cholesterol znajduje się również w krwiobiegu, a na temat jego poziomów często słyszymy w gabinecie lekarskim. Cholesterol we krwi może mieć zarówno działanie ochronne na zdrowie układu sercowo-naczyniowego, jak i negatywne.
Cholesterol podróżuje wraz z krwią związany z białkiem. Ten pakiet, cholesterol-białko, nazywa się lipoproteiną. Analiza lipoprotein (lipidogram lub profil lipidowy) mierzy poziomy całkowitego cholesterolu we krwi, cholesterolu LDL, cholesterolu HDL i trójglicerydów.
Zbyt dużo cholesterolu we krwi może gromadzić się w tętnicach i może prowadzić do miażdżycy. Ale wysokie stężenie cholesterolu we krwi zwiększa również ryzyko rozwoju chorób układu krążenia, takich jak choroba wieńcowa, zawał serca, udar mózgu, dyslipidemia i wielu innych.
HDL (High Density Lipoprotein), czyli lipoproteina wysokiej gęstości przede wszystkim transportuje cholesterol z tkanek obwodowych do wątroby. Jest określana mianem dobrego cholesterolu, bo pomaga usuwać inne formy cholesterolu z krwiobiegu. Dokonuje tego wiążąc się z cholesterolem LDL we krwi i przenosząc go z powrotem do wątroby w celu usunięcia. Wyższy poziom cholesterolu HDL wiąże się z niższym ryzykiem chorób serca.
Ale cholesterol HDL nie eliminuje całkowicie cholesterolu LDL. HDL przenosi tylko około jedną trzecią do jednej czwartej złego cholesterolu we krwi. Ale ma też inne korzystne właściwości. HDL może również zmniejszać stan zapalny. Wpływa też na pamięć – niski poziom HDL został powiązany z osłabieniem pamięci. Tak więc w przypadku dobrego cholesterolu jego wyższe poziomy są w rzeczywistości dobrą oznaką.
LDL (Low Density Lipoprotein), czyli lipoproteina niskiej gęstości. Pewien poziom cholesterolu LDL we krwi jest prawidłowy i potrzebny, ponieważ LDL przenosi cholesterol do części ciała, które go potrzebują. Jednak jego nadmiar może prowadzić do groźnych konsekwencji.
LDL przenosi cholesterol z wątroby do innych narządów, przede wszystkim nerek i mięśni. Jest nazywany złym cholesterolem, bo jego wysoki poziom może zwiększyć ryzyko rozwoju chorób układu krążenia.
Cholesterol LDL jest głównym czynnikiem zatykania się tętnic. Wysoki poziom we krwi może prowadzić do gromadzenia się w ścianach naczyń krwionośnych i je zwężać. W efekcie może to prowadzić do zawału serca lub udaru mózgu.
Jest jeszcze lipoproteina o bardzo niskiej gęstości – VLDL. Zawiera bardzo mało białka i jej główną funkcją jest dystrybucja trójglicerydów wytwarzanych przez wątrobę. Trójglicerydy są rodzajem tłuszczu wykorzystywanego przez organizm do magazynowania energii i dostarczania energii na bieżące potrzeby organizmu. Są magazynowane w tkance tłuszczowej.
Wysokie poziomy cholesterolu VLDL są związane z nagromadzeniem złogów w naczyniach krwionośnych i ich stopniowe zawężanie, co ogranicza przepływ krwi. Najlepszym sposobem na obniżenie poziomu cholesterolu VLDL jest obniżenie poziomu trójglicerydów. Kluczowe znaczenie ma utrata masy ciała i regularne ćwiczenia. Leki również mogą pomóc.
Wysoki poziom trójglicerydów wraz z wysokim poziomem cholesterolu LDL może zwiększać ryzyko wystąpienia chorób serca znacznie bardziej niż sam wysoki poziom cholesterolu LDL.
Jak już wcześniej wspomniano, badania lipidów we krwi mierzy poziom ogólnego cholesterolu (TC), frakcji cholesterolu HDL i LDL oraz trójglicerydów (TG). Poziom cholesterolu mierzy się w miligramach (mg) cholesterolu na decylitr (dL) krwi lub milimolach (mmol) na litr (L).
Proce pobierania krwi, fot. U.S. Air Force photo/Senior Airman Katie Gieratz/ CC 0
Lekarz może zalecić wykonanie profilu lipidowego w ramach regularnego badania lekarskiego. Wyniki tego testu można wykorzystać do zapobiegania, monitorowania lub diagnozowania różnych schorzeń. Badanie można również wykonać w celu oceny powodzenia różnych terapii lub zmian stylu życia obniżających poziom lipidów.
Każda kobieta powyżej 45. roku życia i każdy mężczyzna powyżej 35. życia powinien sprawdzić poziom cholesterolu we krwi. Jeśli obecne są inne czynniki ryzyka, zaleca się wcześniejsze wykonanie testu i częstsze kontrole poziomu lipidów. Pozom cholesterolu należy sprawdzać co cztery do sześciu lat.
Wśród czynników ryzyka są: palenie papierosów, nadwaga, niezdrowa dieta, brak aktywności fizycznej, nadciśnienie, zdiagnozowane choroby serca w rodzinie czy cukrzyca. Obowiązkowe regularne badania gospodarki tłuszczowej powinny wykonywać osoby po zawale czy udarze mózgu. Poza czynnikami ryzyka w ocenie badania będą także brane pod uwagę płeć i wiek pacjenta.
Badanie wykonuje się na czczo. Lekarze zalecają wstrzymać się od posiłków na 12-14 godzin przed badaniem, gdyż może to sfałszować wyniki. Należy też odstawić alkohol i leki wpływające na gospodarkę tłuszczową organizmu oraz unikać dużego wysiłku na kilka dni przed badaniem. Nie powinno się także zmieniać diety na niskotłuszczową. Jeśli osoba zamierzające wykonać badanie przeszła w ostatnim czasie jakieś infekcje, należy odroczyć test.
Badanie jest wykonywane na podstawie próbki krwi, która najczęściej jest pobierana tak jak w przypadku innych badań krwi, z żyły w zgięciu łokciowym. Następnie próbka wędruje do laboratorium, gdzie wykonywane są analizy. Na wyniki trzeba czekać około jednego dnia.
Jaki powinien być prawidłowy poziom cholesterolu? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Poziom ten może różnić się w zależności od pacjenta. Dla palacza będzie inny niż dla nie palącej osoby. Pożądane poziomy będą także inne dla osób, które przeszły zawał serca lub udar mózgu, cierpią na cukrzyce lub mają dziedzicznie wysoki poziom cholesterolu. Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne opracowało wytyczne dla lekarzy, którą ułatwiają im ocenę badania.
U zdrowej osoby bez dziedzicznych obciążeń i chorób cholesterol całkowity (TC) powinien wynosić 150-190 miligramów na decylitr krwi. Ale TC nie jest wystarczający do ocenienia ryzyka wystąpienia chorób układu krążenia. Ważne są także inne parametry. Przede wszystkim wartość złego cholesterolu, czyli LDL, która nie powinna przekraczać 115 miligramów na decylitr krwi. Poziom trójglicerydów (TG) powinien się kształtować poniżej 145 miligramów na decylitr krwi.
Nieco inaczej jest w przypadku frakcji dobrego cholesterolu, czyli HDL. Działa on korzystnie na układ sercowo-naczyniowy, dlatego w badaniach ustala się jego dolną granicę. Wynosi ona 45 miligramów na decylitr krwi dla kobiet oraz 40 miligramów na decylitr krwi dla mężczyzn, ale wyższe poziomy HDL są bardziej pożądane.
Jednak powyższe normy mogą się różnić w zależności od instytucji wydającej zalecenia.
Wykonanie testu to jedno, a interpretacje rezultatów badania to drugie. Często na własną rękę podejmujemy się oceny badania. Można to zrobić, ale należy to traktować, jako wstępne rozpoznanie. Nie jesteśmy wszakże specjalistami i ostateczną ocenę bezwzględnie należy zostawić lekarzowi, który szczegółowo wyjaśni, co oznacza dany poziom cholesterolu i omówi ewentualne opcje leczenia, jeśli wyniki nie będą prawidłowe. Poziom cholesterolu stanowi tylko jeden z wielu czynników wpływających na zdrowie układu sercowo-naczyniowego, a lekarz znający historię pacjenta oraz czynniki ryzyka jest najwłaściwszą osobą do oceny lipidogramu.
Raport zazwyczaj zawiera wskazane wcześniej elementy, czyli oznaczenia TC, LDL, HDL i TG. Mogą się pojawić oznaczenia LDL-C czy HDL-C, gdzie dodatkowe „C” oznacza cholesterol. W lipidogramie może pojawić się także wartość oznaczona – nie-HDL (non-HDL). To parametr obliczany na podstawie różnicy stężenia cholesterolu całkowitego i cholesterolu HDL (TC minus HDL). Pokazuje poziom wszystkich cząstek, które mogą odkładać się w blaszce miażdżycowej i mają wpływ na rozwój tej choroby.
Pomocna przy interpretacji wyników będzie tzw. skala SCORE (Systematic COronary Risk Evaluation) opracowana pod patronatem Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Służy do oszacowania ryzyka zgonu spowodowanego chorobami układu krążenia w ciągu najbliższych 10 lat. Oceny dokonuje się przy pomocy tabeli, gdzie w zależności od płci, wieku i tego, czy dana osoba pali papierosy, wybiera się wartość odpowiadającą ciśnieniu tętniczemu skurczowemu i poziomowi cholesterolu. Wartość wyrażona jest w procentach odpowiada ryzyku zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych w nadchodzącej dekadzie.
Karta oceny ryzyka SCORE, fot. wczp.kielce.uw.gov.pl
U pacjentów, u których już rozwinęła się choroba układu krążenia oraz osoby cierpiące na cukrzycę, są obciążeni dużym ryzykiem, niezależnie od wyników na skali SCORE. W innych przypadkach wartość poniżej 1 proc. wskazuje na niskie ryzyko, a powyżej 5 proc. na duże ryzyko zgonu w ciągu kolejnych 10 lat.
Na podstawie lipidogramu możemy ocenić również tzw. wskaźnik Castelliego, który określa ryzyko rozwoju miażdżycy. Wystarczy podzielić poziom LDL przez wartość HDL. Prawidłowy wskaźnik dla zdrowych kobiety wynosi <4,0, a dla zdrowych mężczyzn <4,5. Inaczej przedstawia się kwestia jeśli wskaźnik dotyczy osób po zawale. Wówczas dla kobiet jest to <3,0 a dla mężczyzn <3,5.
Odchylenia od wskazanych norm mogą wskazywać, że nasz organizm nie radzi sobie z przetwarzaniem cukrów i tłuszczy. Oznaczają wyższe ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Nieprawidłowy poziom lipidów i obecność innych czynników ryzyka, takich jak palenie papierosów, czynniki dziedziczne, cukrzyca i wysokie ciśnienie krwi, mogą oznaczać, że badana osoba wymaga leczenia.
Jeśli masz wysoki poziom LDL i niski poziom cholesterolu HDL, lekarz prawdopodobnie skoncentruje się najpierw na obniżeniu poziomu cholesterolu LDL. Można to osiągnąć poprzez dietę niskotłuszczową i eliminację z niej pokarmów bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe oraz wprowadzenie kwasów jedno- i wielonasyconych.
Leki znane jako statyny - takie jak atorwastatyna (Lipitor) i symwastatyna (Zocor) - są najczęstszym sposobem farmakologicznego leczenia wysokiego poziomu cholesterolu LDL. Statyny zakłócają produkcję cholesterolu blokując specyficzny enzym w komórkach wątroby produkujących cholesterol. To powoduje, że mniej cholesterolu jest uwalnianego do krwiobiegu.
Poziomy HDL są zwykle niższe u osób z zespołem metabolicznym - skupisko powiązanych ze sobą czynników obejmujących otyłość, podwyższone ciśnienie krwi i wysoki poziom cukru we krwi i znacznie zwiększających ryzyko rozwoju miażdżycy, cukrzycy oraz innych chorób sercowo-naczyniowych. Jego niski poziom wynika też ze złego stylu życia. Jednak można temu próbować zaradzić poprzez dostępne leki zwiększające poziom HDL, ale nie tylko.
Przede wszystkim poprzez zrzucenie nadmiaru kilogramów i ćwiczenia aerobowe. Korzyści dla zdrowia można zaobserwować już po 60 minutach ćwiczeń aerobowych tygodniowo o umiarkowanej intensywności. Należy też bezwzględnie rzucić palenie papierosów. Palenie obniża poziom HDL, szczególnie u kobiet, i podnosi poziom LDL i trójglicerydów.
Zmiana stylu życia powinna obejmować także dietę. Zalecane jest ograniczenie spożycia tłuszczów trans, ponieważ mogą one zwiększyć poziom cholesterolu LDL i obniżyć poziom cholesterolu HDL. Podobnie wygląda sytuacja z tłuszczami nasyconymi.
Źródła:
MayoClinic, ClevelandClinic, Polskie Towarzystwo Kardiologiczne, heart.org, healthwise.net
