Dodano: 10 stycznia 2020r.

Czy badanie wariografem jest wiarygodne?

Badania wariograficzne są wykonywane na potrzeby wymiaru sprawiedliwości, firm oraz osób prywatnych. Ilość „wykrywanych kłamstw” rośnie z roku na rok, w miarę jak metoda staje się coraz bardziej popularna. Na ile są to badania wiarygodne i czy warto im zaufać?

Badania wariografem

 

Szukając informacji na temat skuteczności badań wariograficznych, można znaleźć wiele przeciwstawnych informacji. Wiele publikacji przekonuje, że „wykrywanie kłamstw” jest nieefektywne. Inne, naukowe publikacje dowodzą, że rzetelnie przeprowadzone badanie wariograficzne ma skuteczność na poziomie 98 proc. Kto ma rację?

Badanie wariograficzne, a wykrywanie kłamstw

Mimo tego, że wariograf potocznie nazywa się wykrywaczem kłamstw, to warto pamiętać, że choć faktycznie w istocie rola wariografu sprowadza się do wykrywania kłamstwa, to jego zasada działania jest złożona. Samo urządzenie rejestruje oznaki fizjologiczne towarzyszące określonym emocjom. Emocje te z kolei towarzyszą sytuacji kłamania. Sam wariograf nie mówi zatem, że dana osoba kłamie, ale rejestrując reakcje badanego na określone pytania, pozwala ekspertowi wywnioskować, czy dane zdarzenie miało miejsce czy nie.

Innymi słowy, ekspert poligrafer za pomocą wskazań urządzenia jest w stanie sprawdzić, czy dane zdarzenie, którego dotyczą pytania, się wydarzyło czy też nie.

Wariograf nie wykryje zatem tego, że ktoś kłamie na temat swoich uczuć czy poglądów (dlatego nie zadaje się podczas badania pytań typu „czy jesteś oddany swojej pracy” lub „czy kochasz Zosię”). Nie zbada też przyszłości (np. pytanie typu „czy w przyszłości zamierzasz sprzedać tajemnice firmowe” nie ma sensu). Może jednak pozwolić na sprawdzenie, czy określone wydarzenie się wydarzyło (np. „czy sprzedałeś listę klientów firmie X”).

Wiarygodne czy nie?

To zatem, czy badanie wariografem będzie wiarygodne, będzie zależeć od tego, w jaki sposób zostało przeprowadzone. Według The British Polygraph Society prawidłowo przeprowadzone badanie wariografem osiąga skuteczność na poziomie 98 proc. Wynik ten uzyskano na bazie metaanalizy 12 badań, w których łącznie przebadano 2174 osoby. Co ważne, były to realne badania „w terenie”, a nie badania przeprowadzane w laboratorium.

Kiedy badania wariograficzne są wiarygodne?

Nie każde badanie, które zostanie nazwane wariograficznym, będzie faktycznie skuteczne. Aby było wiarygodne, musi zostać przeprowadzone w odpowiedni sposób, zgodnie ze sztuką, czyli z zaleceniami międzynarodowych organizacji, które zajmują się badaniami wariograficznymi (APA Standards of Practice). Obejmują one między innymi takie zasady jak:

  • Trzy etapy badania – faza wstępna, w której przeprowadzana jest z badanym rozmowa na temat badania, wyjaśniana metodologia oraz przeprowadzony wstępny test reakcji na bodźce, faza badania, w której reakcje badanego są mierzone i rejestrowane, oraz faza analizy, w której dokonuje się oceny wyników w odniesieniu do wystandaryzowanych danych jakościowych. W trakcie tego etapu ekspert może też wyjaśnić z badanym wyniki i wskazania urządzenia;
  • Osoba przeprowadzająca badanie powinna być do tego odpowiednio przygotowana, czyli powinna przejść odpowiednie szkolenia i certyfikacje, aprobowane przez APA;
  • Badanie wariograficzne musi zostać przeprowadzone za pomocą poprawnie działającego urządzenia, które spełnia następujące kwalifikacje – posiada dwa pneumatografy, czujnik reakcji skórno- galwanicznej, czujnik pomiaru przepływu krwi (pletyzmograf), czujnik ruchu umieszczony w siedzeniu. Warto dodać, że nie wszystkie urządzenia stosowane w Polsce przez firmy zajmujące się badaniami wariograficznymi posiadają takie urządzenia;
  • Pomieszczenie, w którym badanie będzie przeprowadzane, musi spełniać określone normy (np. kwestie wyciszenia i osłony przed hałasem i rozproszeniem z zewnątrz);
  • Osoba poddawana badaniu wariografem musi zostać do tego odpowiednio przygotowana (nie tylko w trakcie samego badania, ale również musi być wyspana, zdrowa, nie może odczuwać głodu i pragnienia itd). Na stronach Instytutu Badań Wariograficznych można znaleźć dokładny opis tego, jak trzeba się przygotować do badania wariograficznego;
  • Ekspert powinien zadbać o to, by wyjaśnić badanemu przed badaniem wszystkie wątpliwości. Musi zatem zaplanować odpowiednią ilość czasu na badanie;
  • Ekspert powinien zapoznać badanego z wszystkimi pytaniami, które zostaną zadane podczas badania;
  • Ekspert jest zobowiązany do bezstronności w czasie badania oraz po jego zakończeniu przy dokonywaniu analizy.

APA bardzo szczegółowo opisuje całą procedurę, jaka pozwala uzyskać wysoką jakość badań. Nietrudno się domyślić, że jeśli firma prowadząca badanie wariograficzne nie zadba o choćby jeden aspekt badania, to cały proces może okazać się nierozstrzygający, a badanie nie przyniesie rezultatów. Wystarczy, że ekspert nie będzie wystarczająco wytrenowany, by zachować w pełni pokerową twarz i w czasie badania drgnie mu mięsień twarzy, który badany odbierze jako jakąś emocję (np. niedowierzanie czy zdegustowanie), by całe badanie nie było wiarygodne.

Dlatego tak bardzo ważną kwestią jest to, kto przeprowadza badanie wariografem, jakiego sprzętu używa oraz jakimi metodami się posługuje. Badanie wariograficzne należy zlecać wyłącznie certyfikowanym organizacjom, które dbają o najwyższy poziom wykonywanych działań. W przeciwnym razie badanie straci na wiarygodności i będzie nierozstrzygające.

Jest to szczególnie ważne, jeśli firma bądź osoba zleca badanie wykrywaczem kłamstw po raz pierwszy. Nie wiedząc czego się spodziewać, może uznać, że badanie zostało przeprowadzone poprawnie, ale nie było rozstrzygające i stracić zaufanie do całej metody. A wystarczyłoby od razu współpracować z certyfikowanym ekspertem, by mieć pewność 98 proc. skuteczności badania.

 

Źródło: Instytut Badań Wariograficznych