Co najmniej 46 tys. lat temu w Jaskini Stajnia (Jura Krakowsko-Częstochowska) przebywali neandertalczycy. Właśnie do nich należały dwa zęby, których analizy, m.in. genetyczne, zakończył niedawno międzynarodowy zespół naukowców.
Badania zębów neandertalczyków z jaskini Stajnia przeprowadzili naukowcy z Uniwersytetów: Wrocławskiego i Śląskiego, Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Państwowego Instytutu Geologicznego, Uniwersytetu w Bolonii (Włochy), Muzeum Historii Naturalnej w Londynie (Wielka Brytania), Instytutu Antropologii Ewolucyjnej Maxa Plancka (Niemcy). Wyniki przedstawili w czasopiśmie "Journal of Human Evolution".
Zęby pochodzą z plejstoceńskich osadów jaskini Stajnia. Zostały wydobyte w 2010 r. wraz z licznymi szczątkami fauny podczas prac wykopaliskowych prowadzonych pod kierownictwem dr. Mikołaja Urbanowskiego. Pochodziły z warstwy, której wiek określono na ponad 46 tys. lat. - To oznacza, że obaj osobnicy żyli właśnie w tym okresie albo nieco wcześniej - mówi pierwsza autorka publikacji, dr Wioletta Nowaczewska z Katedry Biologii Człowieka UWr. Zastrzega jednak, że trudno jest jednoznacznie określać wiek znalezisk z jaskiń - choćby dlatego, że m.in. wskutek działania powtarzających się procesów zamarzania i rozmarzania osadów stosunkowo często dochodzi tam do przemieszczeń warstw ziemi.
Znalezisko to ząb mądrości (trzeci dolny trzonowiec) oraz górny przedtrzonowiec, należące do dwóch różnych osobników. Jeden z nich, według szacunków badaczy, dożył ponad 30 lat; drugi był nieco młodszy - miał po dwudziestce. Jaskinię wykorzystywali prawdopodobnie okresowo jako bazę związaną z polowaniem.
Aby rozstrzygnąć, czy ząb należał do naszego bezpośredniego przodka (Homo sapiens), czy też kopalnego krewniaka (Homo neanderthalensis), naukowcy oceniali budowę korony zęba, grubość szkliwa, ukształtowanie powierzchni zębiny i mikrourazy na powierzchni koron. Uzyskane dane porównywali z innymi danymi dotyczącymi zębów neandertalczyków, a także kopalnych i współczesnych przedstawicieli naszego gatunku. Zęby odkryto kilka lat temu, ale niedawno zakończono szczegółowe analizy, które potwierdziły "neandertalskość" znaleziska.
- O tym, że kolejne zęby z jaskini Stajnia należały do neandertalczyków, świadczy zespół cech, czyli występowanie określonej kombinacji cech charakterystycznej dla tych ludzi. W przypadku dolnego trzonowca widać skomplikowaną budowę: dużą liczbę guzków. W przedniej części korony obecny był też charakterystyczny dołek i grzebień szkliwny. Dobry stan zachowania przedtrzonowca pozwolił na analizy 2D i 3D grubości szkliwa, cyfrową rekonstrukcję, wirtualne "ściągnięcie" czapy szkliwnej i ocenę grubości szkliwa, które u neandertalczyków jest cieńsze, niż u H. sapiens. Wszystkie te cechy rozpatrywane łącznie wskazują na neandertalczyków - opowiada paleoantropolog z UWr. Wirtualne modele zębów przygotował dr Marcin Binkowski z Uniwersytetu Śląskiego, przy technicznym wsparciu Michała Walczaka i Martyny Czai, a także prof. Stefano Benazzi i Antonino Vazzana z Uniwersytetu w Bolonii.
Na jednym z zębów zidentyfikowano ślady pozostałe po stosowaniu wykałaczki. - Można sądzić, że właściciel zęba stosował zabiegi higienizacyjne jamy ustnej. Prawdopodobnie między dwoma ostatnimi zębami zalegały resztki pokarmu, które trzeba było usuwać. Nie wiemy, z czego zrobił wykałaczkę - z kawałka gałązki, fragmentu kości czy ości. Musiał to być dość sztywny, obły obiekt, z którego osobnik korzystał na tyle często, że został wyraźny ślad - mówi dr Nowaczewska.
To już drugi znany przykład praktykowania takich zabiegów higienicznych przez neandertalczyków zamieszkujących jaskinię Stajnia - na innym, znalezionym tam wcześniej zębie, zachowały się podobne ślady.
Naukowcy nie stwierdzili natomiast zmian patologicznych, świadczących o zaburzeniu przyrostu szkliwa, hipoplazji czy próchnicy. Zauważają za to, że ząb mądrości nosi ślady silnego starcia, co może mieć związek z jedzeniem twardego pokarmu.
Materiał genetyczny (DNA jądrowe) w kościach sprzed tysięcy lat zwykle słabo się zachowuje. Tym razem jednak dr Mateja Hajdinjak z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej Maxa Plancka uzyskała DNA mitochondrialne. Wykonała dodatkowe analizy, które pozwoliły potwierdzić, że zęby należały do neandertalczyków.
Jeśli chodzi o Europę, to najmłodsze ślady obecności neandertalczyków pochodzą z Gibraltaru. W jednej z tamtejszych jaskiń odkryto kamienne narzędzia, których wykonanie przypisuje się właśnie temu gatunkowi. Ich wiek szacuje się na 24 tys. lat. Starsze znaleziska związane z neandertalczykami trafiały się w Europie Zachodniej i Południowej, mniej liczne - również na Bliskim Wschodzie, czy nawet Syberii.
Na terenie Europy Środkowo-Wschodniej neandertalskie szczątki kostne to rzadkie znaleziska (nieco więcej jest stanowisk związanych z neandertalskimi narzędziami). Na terenie dzisiejszej Polski takie znaleziska kumulują się na południu; północna Polska przez długi czas znajdowała się w zasięgu lodowca, a tamtejsze warunki nie sprzyjały przetrwaniu. Oficjalnie potwierdzone odkrycia są nieliczne i małych rozmiarów: cztery zęby. Trzy z nich odkryto wcześniej również w jaskini Stajnia, jeden - w jaskini Ciemnej (również Jura Krakowsko-Częstochowska). Wyniki najnowszych badań oznaczają powiększenie zbioru o dwa nowe obiekty.
Dr Nowaczewska sądzi, że to nie koniec znalezisk w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. - Gdy jako paleoantropolog patrzę na te tereny - mam wrażenie, że czas stanął tam w miejscu... Jeżeli jeszcze gdzieś miałyby się znaleźć szczątki kostne neandertalczyka, to poszukiwania powinny być skupione na Jurze i innych południowych stanowiskach. Ze względu na ówczesne uwarunkowania klimatyczne właśnie tam panowały najlepsze warunki do życia - mówi.
Źródło: www.naukawpolsce.pap.pl. Na zdjęciu wnętrze jaskini Stajnia. Fot. Jerzy Opioła/ Wikimedia Commons/ CC BY-SA 4.0
