Dodano: 26 listopada 2021r.

W jaskini Stajnia odkryto najstarszą biżuterię w Eurazji. Ma ponad 41 tys. lat

W leżącej na Wyżynie Częstochowskiej jaskini Stajnia archeolodzy odkryli wykonany z kości mamuta wisiorek ozdobiony motywem z ułożonych w zawiły kształt nakłuć na kości. Datowanie wskazuje, że znalezisko liczy 41 500 lat.

W jaskini Stajnia odkryto najstarszą biżuterię w Eurazji. Ma ponad 41 tys. lat

 

Złamany na dwie części wisiorek z ciosu mamuta został znaleziony podczas wykopalisk archeologicznych prowadzonych w jaskini Stajnia w 2010 roku. Badania wykazały, że ozdoba liczy sobie ponad 41 tys. lat, co czyni ją najstarszą biżuterią z kości mamuta znalezioną w Eurazji. Jest to również najstarszy przykład zdobień wykonanych poprzez nakłucia na kości.

O odkryciach poinformował międzynarodowy zespół naukowców na łamach pisma „Scientific Reports” (DOI: 10.1038/s41598-021-01221-6). W zespole badawczym znaleźli się uczeni z Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Państwowego Instytutu geologicznego - Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie oraz z Uniwersytetu Wrocławskiego. Poza nimi w badania zaangażowani byli też naukowcy z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej Maxa Plancka w Niemczech oraz Uniwersytetu Bolońskiego we Włoszech.

Wisiorek z jaskini Stajnia

Wisiorek został ozdobiony wzorem co najmniej 50 nakłuć, układającym się w nieregularny, zawiły kształt. To najstarszy znany wisiorek z ciosów mamuta, znaleziony w Eurazji. Datowanie radiowęglowe wykonane przez specjalistów z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej im. Maxa Plancka w Lipsku pokazało, że znalezisko liczy sobie 41 500 lat. Wynik ten wskazuje, że biżuteria z jaskini Stajnia jest najstarszym znanym ornamentem dołeczkowym w Eurazji, poprzedzającym inne przykłady tego typu działalności o około 2000 lat. Naukowcy podkreślają, że wisiorek poszerza naszą wiedzę na temat czasu pojawiania się zdobionych przedmiotów dekorowanych geometrycznymi motywami tworzonymi przez przedstawicieli Homo sapiens w Eurazji.

W Europie i Azji znaleziono kilka przedmiotów wykonanych z kłów mamuta, które są ozdobione motywami tworzonymi poprzez system nakłuć na kości. Motywy te mogły być czysto dekoracyjne, ale badacze podejrzewają, że reprezentowały coś znacznie ważniejszego dla rozwoju współczesnego człowieka: umiejętność liczenia. Kropki czy nakłucia mogły oznaczać chociażby liczbę udanych polowań. Mogły też oznaczać ruchy Księżyca po niebie – sugerują naukowcy.

Znalezisko pochodzi z czasów, kiedy Homo sapiens przybył do Europy. Po rozproszeniu się naszych przodków w Europie Środkowej i Zachodniej - około 42 tys. lat temu – niektóre grupy zaczęły obrabiać ciosy mamutów, z których wytwarzały broń czy ozdoby.

Podobną biżuterię, także ozdobioną systemem nakłuć układającymi się w różne kształty, znaleziono w południowo-zachodniej Francji a także w Jurze Szwabskiej w Niemczech. Jednak, jak wskazują autorzy badań, ozdoby te zostały odkryte już jakiś czas temu, gdy metody datowania nie były tak zaawansowane, jak obecnie, dlatego niektóre ustalenia wieku znalezisk pozostają niepewne. To wszystko dawało nieprecyzyjny obraz powstania i rozpowszechniania pierwszych przykładów noszenia ozdób, czyli sztuki mobilnej w Europie, która dała początek późniejszej biżuterii.

- Ustalenie dokładnego wieku tej biżuterii miało fundamentalne znaczenie dla określenia jej kontekstu kulturowego i jesteśmy zachwyceni rezultatem. Ta praca pokazuje, że wykorzystanie najnowszych osiągnięć w metodzie datowania radiowęglowego pozwala nam zminimalizować ilość próbkowania i uzyskać bardzo precyzyjne daty z bardzo małym marginesem błędu. Jeśli chcemy rozwiązać debatę o tym, kiedy sztuka mobilna pojawiła się w grupach paleolitycznych, musimy precyzyjnie datować te ozdoby, zwłaszcza te znalezione podczas wcześniejszych badań terenowych lub w miejscach o złożonych sekwencjach stratygraficznych – mówi Sahra Talamo kierująca laboratorium BRAVHO na Wydziale Chemii Uniwersytetu Bolońskiego, pierwsza autorka publikacji.

Ozdoba dziełem Homo sapiens

Wisiorek został znaleziony wraz z szydłem z kości końskiej (narzędziem do wybijania dziur, nakłuć), narzędziami z kamienia i kośćmi zwierzęcymi. Te przedmioty mogą pomóc poszerzyć nasze zrozumienie kultury, która je stworzyła. Jaskinia Stajnia była zamieszkiwana przez neandertalczyków i współczesnych ludzi w różnym czasie, ale naukowcy są pewni, kto wykonał wisiorek i szydło.

- Ta biżuteria pokazuje ogromną kreatywność i niezwykłe zdolności manualne członków grupy Homo sapiens, która zamieszkiwała jaskinię. Grubość ozdoby wynosi około 3,7 milimetra, co świadczy o zadziwiającej precyzji wykonania nakłuć – powiedziała współautorka publikacji dr Wioletta Nowaczewska z Uniwersytetu Wrocławskiego.

Dekoracja na wisiorku wykonana została z ponad 50 nakłuć na kości. Wisiorek ma wymiary 4,5 cm wysokości na prawie 2,5 szerokości. Grubość to wspomniane już 3,7 mm. W górnej części artefaktu nawiercone zostały dwa otwory, z których tylko jeden przetrwał w całości. Wisiorek prawdopodobnie był noszony na czyjejś szyi. Gdyby podejrzenia naukowców okazały się trafne, mógł należeć do myśliwego, który nanosił na nim swoje sukcesy. Jeśli wzór reprezentuje ruch Księżyca, mógł należeć ówczesnego uczonego czy szamana.

Szydło oraz wisiorek zostały odtworzone cyfrowo. - Dzięki technikom modelowania 3D znaleziska zostały wirtualnie zrekonstruowane, a wisior odpowiednio odrestaurowany, umożliwiając szczegółowe pomiary i pomagając w opisie ozdoby – zauważa współautor Stefano Benazzi z Uniwersytetu Bolońskiego.

Wykopaliska prowadzone w jaskini Stajnia odsłoniły szereg szczątków neandertalczyków, kości zwierząt oraz wiele narzędzi wykonanych z kamienia oraz zwierzęcych kości. To tam znaleziono pierwsze w Polsce szczątki neandertalczyka. Znalezione wśród nich zęby, pochodzące z plejstoceńskich osadów jaskini, wydobyte w 2010 r. wraz z licznymi szczątkami fauny podczas prac wykopaliskowych prowadzonych pod kierownictwem dr. Mikołaja Urbanowskiego, pochodziły z warstwy, której wiek określono na ponad 46 tys. lat. W późniejszych badaniach okazało się, że jeden ze znalezionych w jaskini zębów jest starszy od innych szczątków neandertalskich z obszaru Europy Środkowej. Jego wiek oszacowano na ok. 116 tys. lat. Obecnie trwają dalsze szczegółowe analizy artefaktów znalezionych w jaskini Stajnia.

 

Źródło: Max Planck Society, fot. © Antonino Vazzana - BONES Lab