Naukowcy z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu i Uniwersytetu Adama Mickiewicza podsumowali 70-letni okres badań nietoperzy nocka dużego i podkowca małego na wyżynie Krakowsko – Częstochowskiej. Obserwacje te należą do najdłużej prowadzonych obserwacji nietoperzy na świecie.
W czasopiśmie „The European Zoological Journal” (DOI: 10.1080/24750263.2021.2006324) ukazała się praca polskich naukowców podsumowująca długoletnie obserwacje hibernujących nietoperzy podkowca małego i nocka dużego w pięciu zimowiskach znajdujących się na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Nietoperze nocek duży i podkowiec mały wykazały znaczny wzrost liczebności zimującej populacji w ciągu ostatnich 70 lat. Zauważono dwa kierunki zmian: do lat 80. populacja obu gatunków zmniejszała się, a potem rosła. Podobne trendy zaobserwowano w całej Europie, dlatego uzyskane przez naukowców z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu i Uniwersytetu Adama Mickiewicza wyniki mogą mieć znaczenie w skali kontynentalnej.
W badaniach przeanalizowano trendy populacyjne podkowca małego i nocka dużego w pięciu ważnych zimowiskach znajdujących się na terenie Ojcowskiego PN lub jego otulinie: Jaskini Łokietka, Jaskini Ciemnej, Jaskini Nietoperzowej, Jaskini Racławickiej i Jaskini Wierzchowskiej Górnej.
Nietoperze są szczególnie podatne na zmiany środowiskowe z powodu niskiego tempa reprodukcji, długowieczności i wysokiego tempa metabolizmu. Reagują na zmiany środowiskowe, od zmian w jakości siedlisk po zmiany klimatu, a także na bezpośrednią eksploatację. To powoduje, że są doskonałym wskaźnikiem antropogenicznych zmian w środowisku.
Celem badań było określenie wieloletnich trendów populacyjnych podkowca małego i nocka dużego oraz prawdopodobnych przyczyn zmian liczebności zimujących tych dwóch gatunków nietoperzy. Wybrane do badania gatunki nietoperzy (podkowiec mały i nocek duży) doskonale nadają się do monitorowania trendów populacyjnych, ponieważ są one łatwe do rozpoznania i stosunkowo łatwe do policzenia (nie chowają się w szczelinach).
Dane zostały zebrane przez regularne liczenia nietoperzy. Liczenia odbywały się w pierwszych dwóch tygodniach lutego w latach 1985–2020. W publikacji wykorzystano dostępne od 1951 r. dane literaturowe. Wykryta liczba nietoperzy w latach 1951-2020 była bardzo zmienna. Całkowita liczba podkowca małego w pięciu badanych jaskiniach wynosiła na początku lat pięćdziesiątych ponad 300 osobników. W latach 80. i na początku lat 90. nie przekraczała 40 osobników, a w ostatniej dekadzie (2011–2020) średnio 665 osobników (maks. 1050 osobników w 2020 r.). Najwięcej podkowców małych stwierdzono w Jaskini Ciemnej (maks. 531 os. w 2020 r., min 5 os. w 1986 r.).
Nocek duży był mniej licznie występującym gatunkiem. W pięciu badanych jaskiniach w latach pięćdziesiątych zaobserwowano łącznie ponad 50 osobników. W latach 80. i wczesnych 90. zwykle rejestrowano mniej niż 40 osobników. W ostatniej dekadzie obserwacji było średnio 88 osobników (max 112 osobników w 2016 roku). Nocek duży najliczniej występował w Jaskini Nietoperzowej (maks. 55 os. w 2019 r., min 6 os. w 1982 r.).
Badane jaskinie znajdują się pomiędzy aglomeracją krakowską a górnośląskim regionem przemysłowym, gdzie znajdują się setki obiektów przemysłowych (huty metalurgiczne, zakłady chemiczne i cementowe, elektrownie). Ponadto w pobliskim Jaworznie od 1947 r w Zakładach Chemicznych Organika Azot produkowano preparat DTT, który był powszechnie stosowany do zwalczania szkodników w rolnictwie i leśnictwie w Polsce w latach 1946-1976. Środek ten w wielu publikacjach jest wskazywany jako możliwa przyczyna spadku populacji nietoperzy.
W ostatnich dziesięcioleciach XX wieku region, w którym prowadzono badania nietoperzy należał do miejsc najbardziej zanieczyszczonym w Polsce i jednocześnie należących do najbardziej zanieczyszczonych obszarów w Europie. W wyniku przemian ustrojowych i gospodarczych w Polsce pod koniec lat 80. produkcja przemysłowa, w tym metali ciężkich, znacznie spadła. Zmniejszenie narażenia na skażenie było prawdopodobnie najważniejszym czynnikiem długofalowych zmian w populacjach obu tych gatunków nietoperzy. Jednak inne czynniki, takie jak klimatyczne, niedobory żywności i choroby, mogły też odgrywać pewną rolę w zmianach w populacji.
Źródło: UPP, fot. A. Węgiel
